Qənirə Paşayeva Çingiz Aytmatovdan YAZDI

00:23 11-06-2020 | 1868 | Mədəniyyət

Böyük ədibin ruhu şad olsun

Bu gün dünya şöhrətli qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatovun anım günüdür. Biz Çingiz Aytmatovu qırğız yazıçısı olduğu qədər öz yazıçımız saymış, sevmiş, oxumuş, öyrənmişik. O, keçmiş SSRİ-nin ucqarlarından sayılan qırğız elində doğulub böyüsə də, öz el-obası ilə yanaşı SSRİ miqyasında (az sonra bu miqyası aşaraq, Avropada, bütün Avrasiyada), nəhayət dünyanın dörd yanında tanındı, oxundu, sevildi.

“Dünya ədəbiyyatı xəzinəsinə gözəl əsərlər bəxş etmiş Çingiz Aytmatov həm Qırğızıstanın, həm də bütün türk dünyasının fəxridir.” – bu, Ulu öndər Heydər Əliyevin sözüdür.

Əlbəttə, sənətkar üslubu, qeyri-adi yazıçı maneraları ilə özünə xüsusi diqqət, maraq tələb edən Çingiz Aytmatov, adı ilə, milli-mədəni mənsubiyyəti ilə, etnoqrafik yaddaşından süzülüb gələnlərlə bizimçün bir başqa cür maraqlı olub, doğma olub. Türk dünyasının hər yerində onun əsərləri sevilir, oxunur, öyrənilir, bir də, bir də, müraciət edilir və hər yeni müraciətlə Çingiz Aytmatov dünyasının, təxəyyülünün daha yeni qatları, layları üzə çıxmış olur. Bu anlamda, Çingiz Aytmatov yaşayan, çağdaş bir ustad təsirinə malikdir. Zatən, onun əsərlərinin öz müəllifinə ölümsüzlük qazandırdığı, yalnız bizə doğma türk dünyasının deyil, bütün dünyanın akdemik ədəbi münasibəti, elmi-ədəbi yanaşması, ictimai həqiqətdir.

Çingiz Torekul oğlu Aytmatov (12.12.1928 – 10 iyun 2008) – qardaş Qırğız Respublikasının Talas əyalətinin Şəkər kəndində doğulub. Böyük yazıçının görkəmli dövlət xadimi olan atası, məşum 1937-ci ildə həbs olunub, 1938-ci ildə isə güllələnib; milliyyətcə tatar olan anası Nagima Aytmatova yerli teatrda aktrisa olub.
Qırğız və rus dillərində yazmış böyük yazıçının ilk əsərləri 1952-ci ildə dövri mətbuatda çap olunmağa başlayıb. Ali təhsil aldıqdan sonra o, 3 il Elmi-Tədqiqat İnsti¬tutunda işləyib; Aytmatovun Moskvadakı Ali Ədəbiyyat kursuna yazılması yalnız 1956-cı ildə - repressiya qurbanı olan atasının bəraət alma¬sından sonra mümkün olub. Kursu bitirdiyi ildə “Yeni dünya” jurnalında bir sıra hekayələri, o cümlədən ona dünya şöhrəti qazandıran “Cəmilə” povesti gün üzü görüb.

Çingiz Aytmatov müxtəlif vaxtlarda ictimai-siyasi və yaradıcılıq qurumlarında mühüm vəzifələr daşıyıb. Böyük şəxsiyyət və sənətkar:

-Keçmiş SSRİ Ali Sovetinin deputatı,

-1990-1994-cü illərdə keçmiş SSRİ-nin və sonradan Rusiyanın Benilüks ölkələrindəki səfiri,

-2008-ci ilin martınadək Qırğız Respub¬li¬kasının Fransada, Belçika, Lüksemburq və Nider¬landdakı səfiri,

-Yazıçılar İttifaqı və Kinematoqrafçılar İttifaqı katibliyinin üzvü,

-Asiya və Afrika ölkələri ilə Sovet Həmrəylik Komitəsinin başçılarından biri,

-“Xarici ədəbiyyat” jurnalının baş redaktoru,

-“İssıkkul forumu” adlı Xalqlararası intellektual hərəkatın təşəbbüskarı idi.

Çingiz Aytmatovun əsərləri bizim dilə sovet dönəmində də, müstəqillik illərində də yüksək səviyyədə çevrilib, nəşr olunub. “Gün var əsrə bərabər”, “Ağ gəmi”, “Əlvida, Gülsarı”, “Torpaq ana”, “Çingiz xanın ağ buludu”, “Dəniz qırağıyla qaçan alabaş”, “Edam kötüyü”, “Köşək gözü”, “Ana tarla”, “Erkən durnalar”, “Qırmızı yaylıqlı qovağım mənim”… - Aytmatov qələmindən çıxan digər möhtəşəm əsərlər Azərbaycanlı kitabsevərlərin, oxucuların doğma kitabları sırasındadır. Bu əsərlərdən heç olmazsa, birini oxumamış azərbaycanlı oxucu təsəvvür etmək çətindir.

Çingiz Aytmatov respublikamızda səfərlərdə olub, azərbaycanlı həmkarları ilə möhkəm dostluqlar olub. Özəlliklə, Bəxtiyar Vahabzadə ilə dostluğu ictimaiyyətə yaxşı məlumdur. Onun İsa Muğannaya ustad gözü ilə baxması haqqında isə, hələ hər iki böyük yazıçının sağlığında əfsanələr dolaşırdı.

Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə deyirdi: “Çingiz Aytmatov hər şeydən öncə, mənim qan qardaşımdır. O, qırğız torpağının əli qələm tutan Batır Manası olmaqla yanaşı, həm də bütün türk dünyasının üzünü ağ edən XX əsrin klassikidir... Aytmatov qələminin sehri, ecazı dünya ədə-biyyatına misilsiz incilər bəxş edib... Çingiz Aytmatov mənim üçün yaş həddinə sığmayan, əsərlər ilə çoxdan əbədiyyətə qovuşan sənət cəngavəridir.”

Bu isə Xalq yazıçısı ANARın sözüdür: “Çingiz Aytmatov ədəbiyyat aləminə qədəm qoyduğu gündən onun yaradıcılığı Azərbaycanda diqqətlə, ardıcıl izlənir. Ustad sənətkarın dünya şöhrəti həmişə xalqımıza da öyünc gətirib.”

Çingiz Aytmatov istər keçmiş SSRİ illərində, istərsə sonrakı dönəmdə dəfələrlə yüksək mükafatlara, fəxri adlara layiq görülüb. – “Sosialist Əməyi Qəhrəmanı” (1978), “SSRİ Dövlət mükafatı” (1968, 1977, 1983), “Qırğız Respublikasının Xalq yazıçısı” və onlarla başqa təltiflər, bütün dövrlərdə onun şəxsiyyətinə və sənətinə bəslənən yüksək münasibəti ifadə edir. Aldığı bütün fəxri ad, mükafat və təltifləri ana südü kimi haqq edən böyük yazıçı, müstəqil Azərbaycan Respublikasının ali təltiflərindən olan “Dostluq” ordeninə də layiq görülüb (2008). Ordenin təqdim edilməsi zamanı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev cənabları demişdir: “Hörmətli Çingiz Torekuloviç, mən Sizi Azərbaycanın yüksək ordeni ilə təltif etmək istərdim. Bu orden “Dostluq” adlanır. Siz həmişə, bütün dövrlərdə Azərbaycanın böyük dostu olmusunuz. Bu, sovet dövründə də belə olub, - mən bunu atamın söhbətlərindən də bilirəm, Sizin onunla münasibətləriniz mənə məlumdur, - müstəqillik dövründə də. Siz həmişə bizi dəstəkləmisiniz. Çətin anlarda Siz həmişə ədalətin, sülhün, əməkdaşlığın tərəfdarı kimi öz qətiyyətli sözünüzü demisiniz. İcazə verin, bu mükafatı Sizə təqdim edim. Təbrik edirəm.
Burada bir xüsusi məqam var. Bu ordenin qeydiyyat nömrəsi 1-dir. “Dostluq” ordeni yeni ordendir, dövlət təltifidir. Siz bu ordenin təqdim edildiyi birinci şəxssiniz. Bu, çox mühümdür, bu – tarixdir”.

Bəli, Çingiz Aytmatov-Azərbaycan əlaqələrini ifadə baxımdan bu təltif və təltifetmə zamanı dövlət başçımızın dediyi sözlər özündə dərin məna daşıyır.

Qırğız ədəbiyyatçıları, ümumən qırğız xalqı ilə dostluq və qardaşlığımız əbədidir.

Böyük ədibin ruhu şad olsun!