Məktəbəqədər təhsilin dəyərləndirilməsinə müasir yanaşmalar

Bu gün məktəbəqədər təhsilin inkişafı ilə bağlı müxtəlif istiqamətli dövlət proqramlarının həyata keçirilməsi, təlim-tərbiyə prosesinin keyfiyyətinə, təhsil qanunvericiliyinin icrası, məktəbəqədər təhsildə dövlət standartlarına riayət olunması, məktəbəqədər təhsilin məzmunca yeniləşdirilməsinə nail olunması günümüzün əsas prioritetlərindəndir. Məktəbəqədər təhsil sisteminin fəliyyətini və onun inkişafını təmin edən normativ hüquqi bazanın yaradılmasıyla yanaşı müəyyən məsələlər üzrə təkliflərin hazırlanması, məktəbəqədər təhsil müəssisələrində, ümumtəhsil müəssisələrinin müvafiq strukturlarında və qısamüddətli təlim qruplarında işin təşkilinin təmin olunması, təhsil üzrə milli məzmun standartlarının hazırlanması həmin prioritetlər sırasında olmalıdır.

Uşağın məktəb təliminə hazırlanması ilkin mərhələdə müvəffəqiyyətli təlimə zəmin yaradır. Təhsilin müvəffəqiyyətlə başa vurulması məhz bu başlanğıcdan  çox asılıdır. Uşaqların məktəbə hazırlanmasının əsas vəzifəsi aşağıdakılardan ibarət olmalıdır:

Uşağın hərtərəfli - fiziki, əqli, mənəvi, əmək və sair  inkişafına hazırlıq

Məktəbdə öyrənəcəyi fənlərin mənimsənilməsinə hazırlıq

Məktəbə hazırlıq kiçik qruplardan başlasa da, sonralar bu proses daha da mürəkkəbləşir və məktəbə hazırlıq qrupunda çox ciddi şəkil alır.

Rus psixoloqu L.S.Vıqotski 6 yaşı təlim üçün – “məktəb yetişkənliyi” yaşı adlandırmışdır.

Məktəbə gedəcək uşağın dərketmə səviyyəsini, təfəkkürünü, mənəvi inkişafını və digər amilləri müəyyənləşdirmək üçün tərtib edilən testlər müəyyən tələblərə cavab verməlidir. Həmin tələblər sırasında aşağıdakıları vurğulamaq yerinə düşər:

testin yerinə yetirilməsinə çox vaxt sərf olunmamalıdır;

cavab birmənalı olmalıdır;

verilən sual düzgün qoyulmalıdır;

cavab qısa olmalıdır;

təcrübədə istifadə üçün yararlı olmalıdır və s.

Onu da vurğulamaq yerinə düşər ki, məktəb yaşına çatmış uşaqları yoxlamaq məqsədilə tərtib edilmiş testlər həm psixoloji, həm də pedaqoji sınaq növlərindən biridir.

Uşaqları məktəbə hazırlamaq və müxtəlif müsbət keyfiyyətlərin inkişafı və formalaşması məqsədilə məzmun etibarilə testləri aşağıdakı kimi formalaşdırmaq daha məqsəduyğundur:

İdrakın inkişafı üzrə:

nitq inkişafı üzrə;

savad inkişafı üzrə;

ətraf aləmlə tanışlığın inkişafı üzrə;

sadə riyazi təsəvvürlərin inkişafı üzrə və s.

Uşaq şəxsiyyətinin müxtəlif keyfiyyətlərinin inkişafı üzrə:

hafizənin;

təfəkkürün;

xarakterin və s.

Uşaq şəxsiyyətinin tərbiyəlilik səviyyəsi üzrə testlər:

əxlaqi;

sosial və digər keyfiyyətləri müəyyənləşdirmək və formalaşdırmaq məqsədilə və s.

Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaqlarla keçirilən pedaqoji prosesdə yuxarıda sadaladığımız testlərin digər testlərlə əlaqələndirilməsi müsbət səmərə verir və nəticələrin düzgünlüyünü aşkar edir. Bu baxımdan bağçalarda təşkil edilən təlimlər də tərbiyəçinin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən məqsədyönlü pedaqoji fəaliyyətdir. Həmin təlim proseslərində  uşaqlar yaşlarına uyğun bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnməklə tərbiyə olunur və təhsil alırlar. Uşaqlar üçün hazırlanan testlər təlim, təhsil və uşaq tərbiyəsinin inkişafına uyğun olmalıdır. Müxtəlif fəaliyyət prosesində tərbiyəçi proqram bölmələrini, metodik vəsaitləri və s. mükəmməl öyrənməli, təlimin məqsəd və vəzifələrini yaxşı bilməlidir. Yalnız belə olduqda o, məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün düzgün pedaqoji tələblərə uyğun testlər hazırlaya bilər.

Uşaqların öyrənmə səviyyəsini yoxlamaq didaktik prosesin bütün mərhələlərində tətbiq olunur. Bunun köməyi ilə bilik, bacarıq və vərdişlərə ilkin, cari, tematik və yekun nəzarət həyata keçirilir, uşaqların inkişafı, nailiyyətləri izlənilir və dəyərləndirilir.

Cari nəzarət uşaqların bilik və bacarıqlarının izlənilməsi, nöqsanların aşkar edilməsinə köməklik edir.Testlər 4-5-dən artıq olmamalı, o, uşaqların əldə etdikləri bilik, bacarıq və əxlaqi keyfiyyətlərin əsas əlamətlərini əhatə etməlidir.

Tematik nəzarət zamanı hazır tapşırıqlardan (testlərdən) istifadə olunması məsləhətdir.

Bütün bunlara yekun nəzarət ilin sonunda təkrar şəkildə həyata keçirilir. Məqsəd uşaq bağçası proqramı əsasında keçirilən materialların sistemləşdirilməsi və ümumiləşdirilməsidir.

Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində çalışan tərbiyəçilər testləri tərtib edərkən ənənəvi, müasir forma və metodları uşaqların yaş və fərdi xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırmalıdırlar.

Uşaqlar testləri yerinə yetirərkən çətinlik çəkərsə, ona köməklik etmək olar, amma testləri onun əvəzinə icra etmək olmaz. Əgər testlərin nəticələri tam qənaətbəxş deyilsə təəssüflənmək və ya əsəbləşmək olmaz. Tərbiyəçi bunun səbəbini aşkar etməli,  uşağa əlavə suallarla müraciət edib ona fərdi yanaşmalıdır. 6 yaşa qədər uşaqlar artıq ilin sonunda aşağıdakıları bacarmalıdırlar:

İdrakın inkişafı:

NİTQ  İNKİŞAFI  ÜZRƏ: hərf və səsləri fərqləndirmək; hecalar, hecalardan sözlər, sözlərdən cümlələr, cümlələrdən mətnlər qurmaq; dinləyib-anladığı fikrə münasibət bildirmək; şəkillər əsasında fikrini şərh etmək; sadə nitq etiketlərindən istifadə etmək; sadə oxu bacarıqlarını tətbiq etmək; əlamət, keyfiyyət, hiss bildirən sözlərdən istifadə etmək və sair.

ƏTRAF ALƏMLƏ TANIŞLIQ ÜZRƏ: canlı və cansız obyektləri düzgün qavramaq; ilin fəsillərində, havada və s. fərqli və oxşar cəhətləri, əlaqələri bilmək; müxtəlif materialları bir-birindən fərqləndirmək;  ailə və vətən haqqında sadə biliyə malik olmaq və sair.

SADƏ RİYAZİ TƏSƏVVÜRÜN İNKİŞAFI ÜZRƏ: on dairəsində sayma, hesablama və ölçməni bacarmaq; hesablama işarələrini, əşyaların uzunluğunu, dairəni, üçbucağı, kvadratı və s. fərqləndirməyi bacarmaq; əşyaları əlamətlərinə, vaxtı saata görə müəyyən etmək və sair.

UŞAQ ŞƏXSİYYƏTİNİN TƏRBİYƏLİLİK SƏVİYYƏSİNƏ VƏ SOSİAL-EMOSİONAL İNKİŞAFINA GÖRƏ: sosial normalara uyğunlaşdırmaq; özünə nəzarəti nümayiş etdirmək; hərəkətləri üçün məsuliyyətli olmaq; çətinlikləri qəbul edib, problemlərin həllinə çalışmaq; özünün və başqalarının qayğısına qalmaq, rejimə riayət etmək və sair.

Təcrübə göstərir ki, uşağın məktəbə hazırlanması işində tərbiyəçilərlə yanaşı valideynlərin də rolu böyükdür. Özlüyündə bu da pedaqoji maarifin səviyyəsindən çox asılıdır...

Gülnar Teymurlu

/Magistrant

Azərbaycan Dövlət Pedaqoyi Universiteti/