İqtisadi tarazlıq nə zaman pozulur?

Ümumilikdə dünyada və Azərbaycanda gözlənilən iqtisadi proseslər ən çox müzakirə olunan məsələlər sırasındadır. Bu təbiidir, çünki koronavirus pandemiyasından sonrakı dəyişən dünya düzəni belə bir sual ortaya çıxarır: sabitlik və təhlükəsizliyin qarantı nələrdir?

Həm müxtəlif fəlakətlərin törətdiyi geosiyasi hadisələr, həm də digər amillər səbəbindən iqtisadi tarazlıq pozulur. Bu da öz növbəsində bütün ölkələrə dalğalı təsir göstərir. Ona görə də tam və yekun sabitliyə nail olmaq mümkün deyil.

Qeyd etmək olar ki, 2024-cü ildə qlobal və daxili bazarlarda qiymətlərin enməsi gözlənilməsə belə, nə ciddi artım, nə də kəskin inflyasiya proqnozlaşdırılır.

Neftin qiymətləri əsasən zərərsiz qalacaq və gələn il daha böyük iqtisadi artım əldə ediləcək.

Bəzi iqtisadi məsələlər və nüanslar üzrə isə ayrıca proqnozlar vermək lazımdır. Məsələn, manatın məzənnəsi, inflyasiya gözləntiləri, ölkə bankları ətrafındakı vəziyyət, sahibkarlığın, turizmin inkişafı, sənaye və kənd təsərrüfatı sektorunda gedən proseslər, iqtisadi artım və sair...

2024-cü ildə bizi nə gözləyir?

Başlayaq inflyasiyadan... Bayaq qeyd edildi ki, Azərbaycanın istehlak bazarı idxaldan asılı olduğundan hər şey xarici amillərdən asılıdır. Məhz bu səbəbdən 2021-2022-ci illərdə inflyasiya dalğası baş verdi və qiymətlər yüksəldi. Lakin 2023-cü ilin ortalarında tendensiya tələb olunan səviyyəyə çatmasa da, zəiflədi.
2023 cü ilin yanvar-noyabr aylarında istehlak qiymətləri indeksi 2022-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 9,4%-ə (yəni birrəqəmli səviyyə) düşsə də, ərzaq, içkilər və tütün məmulatları üzrə müvafiq göstərici hələ də ikirəqəmli (10,4%). Bu, bir daha sübut edir ki, idxalın təsiri və təzyiqi böyükdür.

Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) gələn il ölkədə illik inflyasiyanın 5- 5,5% səviyyəsində olacağını proqnozlaşdırır. Bu barədə strukturun 2024-cü il üçün pul siyasətinin əsas istiqamətləri haqqında bəyanatında deyilir. Məlumata görə, inflyasiyaya xarici amillərin təsirinin minimuma endirilməsi və hökumətlə birgə həyata keçirilən antiinflyasiya tədbirləri orta müddətli dövrdə inflyasiya hədəflərinə nail olmağa kömək edəcək.
Bizim proqnozumuz ondan ibarətdir ki, təkcə gələn il deyil, yaxın iki-üç ildə də inflyasiya səviyyəsini dünya bazarlarındakı vəziyyət müəyyən edəcək. Qlobal səhnədə ciddi hərbi-siyasi hadisə və ya böhran baş verməsə və enerji qiymətlərində kəskin sıçrayış olmasa, Mərkəzi Bankın ssenarisi reallığa çevriləcək. İstənilən halda inflyasiyanın birrəqəmli, yoxsa ikirəqəmli olacağını dəqiq söyləmək mümkün deyil.

Yeri gəlmişkən, burada tənzimlənən qiymətlərlə bağlı dövlət siyasəti də mühüm rol oynayacaq. Benzinin, enerjinin, suyun və qazın tarifləri il ərzində dəyişməz qalarsa, inflyasiyanın səviyyəsi aşağı düşəcək.
Biz də inanırıq ki, 2024-cü ildə manatın məzənnəsi də çox dəyişməyəcək. Birincisi, ölkəmizdə manatın dəyəri üzən (dəyişən) məzənnə rejimi əsasında formalaşır. İkincisi, neftin dünya qiymətləri əlverişli olduğundan və 2024-cü ildə belə qalacağından milli valyutamız, əslində, möhkəmlənməyə meyllidir. Valyuta bazarındakı bu güc həm də inflyasiyanın qarşısını alır.

Beləliklə, həm Mərkəzi Bankın, həm də bütövlükdə dövlətin valyuta ehtiyatları durmadan artmaqda davam edir. Hazırda Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatları 68,3 milyard dollar, Mərkəzi Bankınki isə 10 milyard 615,9 milyon dollar təşkil edir.

Keçək bank sektorundan gözləntilərə. 2023-cü ildə AMB iki bankın lisenziyasını ləğv etdikdən sonra ölkədə 23 maliyyə qurumu qalıb. Ola bilsin ki, növbəti ildə daha bir neçə bank öz sıralarını tərk etsin. Həqiqətən də, Mərkəzi Bankın makroiqtisadi və bütövlükdə maliyyə sabitliyini qorumaq siyasəti nəticəsində bankların xarici şoklara qarşı müqaviməti əhəmiyyətli dərəcədə artmış, kapitallaşma və bununla bağlı risklər üzrə prudensial tələblər sərtləşdirilmiş, kredit portfeli isə tələblərə uyğun olaraq müsbət dinamika inkişaf etməyə başlamışdır.
2024-cü ildə kreditlər üzrə bank faizlərinin azaldılması da gözlənilmir. AMB-nin növbəti il ərzində siyasət faizini ardıcıl olaraq azaldacağı proqnozlaşdırılsa da, əvvəlki kimi, bunun çox böyük təsiri olmayacaq. Çünki real sektorda risk yüksək olaraq qalır, əmanətlərin cəlbi isə qeyri-qənaətbəxş səviyyədədir.

Ölkədə kommersiya banklarının təklif etdiyi kredit resursları üzrə faiz dərəcələrinin aşağı salınması və onların əlçatanlığının təmin edilməsi ilk növbədə iqtisadiyyatın real sektorunda risklərin aradan qaldırılmasını tələb edir.

Kreditin qaytarılma müddəti minimal olmalı, müvafiq sığorta mexanizmi mövcud və işlək olmalıdır.
Yeri gəlmişkən, biz həmişə qeyd edirik ki, banklarımızın maliyyə imkanları və likvidliyi ilə bağlı hər şey qaydasındadır. Lakin reallıqda belə deyil, çünki bank fəaliyyətinin təmərküzləşməsi (bank bazarının inhisarlaşma dərəcəsini xarakterizə edən göstərici - red.) ciddi təhlükə hesab olunur.

Azərbaycanda 2024-cü ildən etibarən fiziki şəxslərin milli valyutada olan bank əmanətlərindən əldə edilən gəlirlərə bir sıra vergi güzəştləri tətbiq ediləcək. O cümlədən, fiziki şəxsin ölkənin hər hansı bankında 18 ay və daha çox müddətə manat əmanəti varsa, onun əmanət üzrə aldığı faiz gəliri üç il müddətinə vergidən tamamilə azad edilir. Bundan əlavə, fiziki şəxsin bankda milli valyutada 18 ayadək müddətə əmanəti varsa, bu zaman əmanət üzrə faiz gəlirinin ayda 200 manatadək olan hissəsi vergidən azad edilir.

Qarşıdan gələn ildə respublikada sahibkarlığın inkişafı baxımından da böyük irəliləyişlərin olacağı gözlənilir. Buna həm iqtisadi və sosial xarakterli bir sıra vergi və gömrük güzəştlərinin tətbiqi, həm də sahibkarlıq subyektlərində yoxlamalara moratoriumun daha bir il uzadılması, o cümlədən onların fəaliyyəti üçün hər cür stimullaşdırıcı şəraitin yaradılması kömək edir. işğaldan azad edilmiş ərazilər, eləcə də ənənəvi dövlət maliyyə dəstəyi və digər amillər.

Yeni ildə ən çox inkişaf edəcək və böyük gəlir gətirəcək sahə turizm olacaq. İlin əvvəlindən Azərbaycana turist axını 30% artıb. Turizm qeyri-neft sektorunun ən gəlirli sahəsi olduğundan ölkəmizdə onun inkişafı və genişlənməsi üçün vaxtilə böyük investisiyalar qoyulmuş, infrastruktur qurulmuş, bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. 2024-cü ildən etibarən xarici turistlər respublikamızın işğaldan azad edilmiş ərazilərinə səfər edə biləcəklər.

Belə ki, 2024-cü ildə kənd təsərrüfatının 4,6%, tikintinin 3,4%, ticarətin 3%, turizmin 15,8%, nəqliyyatın 4,5%, informasiya və rabitənin 9,5% artacağı proqnozlaşdırılır. Bunu İqtisadiyyat nazirinin müavini Sahib Məmmədov deyib. Mərkəzi Bankın bəyanatında qeyd olunduğu kimi, növbəti ildə ölkədə real iqtisadi artım tempi təxminən 3-3,5%, qeyri-neft-qaz sektorunda isə 5-5,5% təşkil edəcək.
2024-cü il ərzində Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda aparılan genişmiqyaslı bərpa və quruculuq işləri iqtisadi artıma müsbət təkan verəcək və ölkədə makroiqtisadi sabitlik bu sahədə əsas proqnoz göstəricilərinin icrası üçün ən mühüm şərtlərdən biri olaraq qalacaq.

Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) 2024-cü ildə ölkədə iqtisadi artım tempini təqribən 3-3,5% səviyyəsində proqnozlaşdırır.

Bunu Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) sədri Taleh Kazımov keçirdiyi mətbuat konfransında deyib.

Onun sözlərinə görə, 2025-ci ildə ÜDM-in artımı 3-4% səviyyəsində proqnozlaşdırılır.

Qeyd edək ki, ötən il Azərbaycanda 123 milyard manatlıq və ya bir il əvvəlkindən 1,1% çox ümumi daxili məhsul (ÜDM) istehsal edilib.

Azərbaycan hökumətinin proqnozlarına görə, 2024-cü ildə ÜDM artımının 2,4%, 2025-ci ildə 2,9% olacağı gözlənilir.

BVF: 2024-2028-ci illərdə Azərbaycanın ÜDM artımı ildə 2,3%, 2029- 2032-ci illərdə isə 2,4%-i keçəcək
BVF: Azərbaycan iqtisadiyyatı ortamüddətli perspektivdə 2,3% artacaq Pandemiyadan sonrakı zəifləmə və neft hasilatının davam edən struktur azalması fonunda Azərbaycanın ortamüddətli perspektivdə (2024-2028) iqtisadi artım tempinin 2,3 %olacağı proqnozlaşdırılır.

“Report” Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) “BVF-nin yaradılması haqqında” Sazişin IV maddəsinə uyğun olaraq fondun Azərbaycan üzrə missiyasının rəhbəri Anna Bordonun keçirdiyi məsləhətləşmələrin nəticələrinə dair hesabatına istinadən xəbər verir. , 2023-cü ilin noyabr ayında Bakıda.

Eyni zamanda, Valyuta Fondu neft ÜDM-in 5 il ərzində orta hesabla 0,5% azalacağını, qeyri-neft ÜDM-in 2024-cü ildə 3,6%, 2025-2028-ci illərdə isə orta hesabla 3,5% artacağını proqnozlaşdırır.

“Pandemiyadan sonrakı müddətdə güclü bərpadan sonra artım yavaşlayır və inflyasiya aşağı düşür. Dərhal problem müvəqqəti yumşalmadan sonra fiskal konsolidasiyanı bərpa etmək və bu yaxınlarda hədəfə qayıdan inflyasiyanın xarici risklər və daxili təzyiqlər fonunda yenidən yüksəlməməsini təmin etməkdir. Orta və uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycanın ən böyük problemi karbohidrogen sektorundan asılılığı azaltmaq və özəl sektorun rəhbərlik etdiyi iqtisadiyyatın diversifikasiyasını təşviq etməkdir”, BVF iqtisadçıları deyirlər.
Onların fikrincə, ortamüddətli perspektivdə ölkədə karbohidrogen hasilatı azalacaq: “Ehtimal olunur ki, karbohidrogen hasilatı tədricən azalmağa davam edəcək, çünki neft hasilatının gözlənilən struktur azalması qaz hasilatının artması hesabına yalnız qismən kompensasiya olunacaq. Bu baxımdan, özəl sektor daha
mühüm rol oynamalı olacaq ki, bu da digər məsələlərlə yanaşı, hələ də iri dövlət sektorunun problemlərinin həllini və idarəetmənin təkmilləşdirilməsini tələb edəcək. Bərpa olunan enerji sektorunun inkişafı Azərbaycanın iqlimlə bağlı öhdəliklərini yerinə yetirməklə yanaşı diversifikasiyaya da töhfə verir”.

Hesabata görə, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi idarəetmənin gücləndirilməsi, dövlət müəssisələrinin rolunun məhdudlaşdırılması və iqtisadiyyatın karbonsizləşdirilməsiistiqamətində islahatlara səbəb olacaq. “Maliyyə şəffaflığının və məhkəmə sisteminin müstəqilliyinin təkmilləşdirilməsində irəliləyiş, habelə dövlət müəssisələrində özəl sektorun iştirakını artırmaq və onların maliyyə sağlamlığını yaxşılaşdırmaq üçün davamlı səylər biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasına, özəl investisiyaların artırılmasına və məhsuldarlığın artırılmasına kömək edəcək.

Səlahiyyətlilərin iqlimlə bağlı öhdəliklərini yerinə yetirmək səyləri alqışlanır və onlar əlaqədar maliyyə yükünün hesablanmasından və qalıq yanacaq subsidiyalarının mərhələli şəkildə dayandırılması kimi əlavə tədbirlər vasitəsilə azaldılmasından faydalanacaqlar."

BVF-nin proqnozlarına görə, 2024-cü ildə Azərbaycanın ÜDM-i nominal ifadədə 135,534 milyard manat (79,726 milyard ABŞ dolları), o cümlədən qeyri- neft ÜDM-i 86,323 milyard manat, 2025-ci ildə 140,72 milyard manat (82,776 milyard ABŞ dolları) təşkil edəcək. qeyri-neft ÜDM - 93,838 milyard manat, 2026-cı ildə - 146,474 milyard manat (86,161 milyard ABŞ dolları), o cümlədən qeyri-neft ÜDM - 101,493 milyard manat, 2027-ci ildə - 152,568 milyard manat (89,746 milyard ABŞ dolları), qeyri-neft ÜDM - 109,247 milyard manat, 2028-ci ildə isə 159,409 milyard manat (93,77 milyard ABŞ dolları), o cümlədən qeyri-neft ÜDM-i 117,548 milyard manat təşkil etmişdir.

BVF: Azərbaycan iqtisadiyyatı ortamüddətli perspektivdə 2,3% artacaq Pandemiyadan sonrakı zəifləmə və neft hasilatının davam edən struktur azalması fonunda Azərbaycanın ortamüddətli perspektivdə (2024-2028) iqtisadi artım tempinin 2,3 % olacağı proqnozlaşdırılır.

“Report” Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) “BVF-nin yaradılması haqqında” Sazişin IV maddəsinə uyğun olaraq fondun Azərbaycan üzrə missiyasının rəhbəri Anna Bordonun keçirdiyi məsləhətləşmələrin nəticələrinə dair hesabatına istinadən 2023-cü ilin noyabr ayında Bakıda xəbər verir.

Eyni zamanda, Valyuta Fondu neft ÜDM-in 5 il ərzində orta hesabla 0,5% azalacağını, qeyri-neft ÜDM-in 2024-cü ildə 3,6%, 2025-2028-ci illərdə isə orta hesabla 3,5% artacağını proqnozlaşdırır.

“2023-cü ildə ÜDM-in artımı 1,1%-ə (2022-ci ildəki 4,6%-dən - İF) yavaşlayıb ki, bu da neft-qaz sektorunun azalması və bəzi əsas qeyri-neft sektorlarında, ilk növbədə nəqliyyatda pandemiyadan sonrakı artımın zəifləməsi ilə əlaqələndirilib. Biz hökumətin investisiyaları hesabına iqtisadi artımın 2024-cü ildə 2,8%-ə, 2025-ci ildə isə 2,5%-ə qədər bərpasını gözləyirik”, - deyə “İnterfaks- Azərbaycan” agentliyi agentliyin press-relizindən sitat gətirir.

Fitch hesab edir ki, ölkədə neft hasilatının azalma tempi yeni platformadan (Mərkəzi-Şərqi Azəri, 2024-cü ildə hasilata başlaması planlaşdırılır - İF) hasilata başlanılması ilə əlaqədar bir qədər yavaşlayacaq.

Agentlik analitikləri hesab edirlər ki, dövlətin iqtisadiyyatda fəal iştirakı onun diversifikasiyasına mane olur.
Fitch, milli valyutanın Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarının valyutalarına nisbətən möhkəm məzənnəsi, eləcə də 2023-cü ildə Azərbaycanda orta illik inflyasiya səviyyəsinin 9%-ə (2022-ci ildə - 13,9% - İF) enəcəyini qeyd edir. dünya ərzaq qiymətlərinin azalması. "Biz 2024-cü ildə orta illik inflyasiyanın 4,5%-ə düşəcəyini proqnozlaşdırırıq", - agentlik vurğulayır.

Azərbaycanın İqtisadiyyat Nazirliyi ölkədə ÜDM artımını 2024-cü ildə 2,4%, 2025-ci ildə 2,9% səviyyəsində proqnozlaşdırır.

İqtisadiyyat Nazirliyi 2024-cü il üçün Azərbaycanda orta illik inflyasiyanı 5,3% proqnozlaşdırır.

Dünya Bankının hesablamalarına görə, 2024-cü ildə fiskal balansın profisiti ÜDM-in 5,2%-i (2023-cü ildə ÜDM-in 8,1%-i), 2025-ci ildə ÜDM-in 2%-i, 2026- cı ildə ÜDM-in 0,6%-i olacaq. Azərbaycanın İqtisadiyyat Nazirliyi 2024-cü il üçün ÜDM-in artımını 2,4%, 2025-ci ildə isə 2,9% səviyyəsində proqnozlaşdırır. İnflyasiya proqnozu müvafiq olaraq 5,3% və 4,9% təşkil edir.

Dünya Bankı (DB) 2024-cü il üçün Azərbaycanın ÜDM artımını 2,3% səviyyəsində proqnozlaşdırır. (yanvarda DB-nin proqnozu 2,4% səviyyəsində idi).

“İnterfaks-Azərbaycan” agentliyinin məlumatına görə, Dünya Bankının Avropa və Mərkəzi Asiya regionu üzrə aprel hesabatına əsasən, 2025-ci ildə Azərbaycanın ÜDM-in artımı bankın hesablamalarına əsasən, 2,4% (yanvar proqnozu – 2,5%), 2026-cı ildə 2,4% təşkil edəcək.

Belə ki, Dünya Bankının hesablamalarına görə, 2024-2026-cı illərdə Azərbaycanın ÜDM-nin orta illik artım tempi 2,4%-ə qədər olacaq. Bununla yanaşı, Dünya Bankı hesab edir ki, struktur islahatları sürətləndirilərsə, Azərbaycanın ÜDM-nin artım tempi daha yüksək ola bilər.

"Azərbaycanda mövcud yataqlardan hasilatın azalması ilə əlaqədar neft sənayesindəki durğunluq fonunda 2023-cü ildə artım tempi kəskin şəkildə 2022-ci ildəki 4,6%-dən 1,1%-ə düşüb. 2024-cü ildə Azərbaycanda artım tempi daha yüksək olacaq (indikator 2023 - İF ) neft sənayesində tənəzzülün yumşaldılması fonunda, neft gəlirləri hesabına investisiyaya davamlı dəstək, o cümlədən iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə və hökumətin biznes fəaliyyətlərində iştirakının azaldılmasına yönəlmiş struktur islahatlarının həyata keçirilməsində irəliləyişlər”, - DB qeyd edir.

Eyni zamanda, 2024-cü ildə qeyri-neft və qaz ÜDM-in artımı dövlət investisiyaları və tikinti sektoru hesabına 4%-ə qədər olacaq.

Bankın hesablamalarına görə, 2024-2026-cı illərdə Azərbaycanda sənaye istehsalının orta illik artımı 0,2%, kənd təsərrüfatı sektorunda 3%, xidmət sektorunda isə 5,3% təşkil edəcək.

Dünya Bankının hesablamalarına görə, bu il Azərbaycanda inflyasiya 2,2% (2023-cü ildə - 2,1%), 2025-2026-cı illərdə ildə 2,3% təşkil edəcək.

Dünya Bankı 2024-cü ildə Azərbaycanın tədiyə balansının cari əməliyyatlar hesabının profisitini ÜDM-in 7,9%-i (2023-cü ildə - ÜDM-in 9,5%-i), 2025-ci ildə ÜDM-in 6,5%-i, 2026-cı ildə ÜDM-in 6,4%-i səviyyəsində proqnozlaşdırır.

Dünya Bankının hesablamalarına görə, 2024-cü ildə fiskal balansın profisiti ÜDM-in 5,2%-i (2023-cü ildə ÜDM-in 8,1%-i), 2025-ci ildə ÜDM-in 2%-i, 2026- cı ildə ÜDM-in 0,6%-i olacaq.

Azərbaycanın İqtisadiyyat Nazirliyi 2024-cü il üçün ÜDM-in artımını 2,4%, 2025-ci ildə isə 2,9% səviyyəsində proqnozlaşdırır. İnflyasiya proqnozu müvafiq olaraq 5,3% və 4,9% təşkil edir.

2023-cü ildə Azərbaycanda ÜDM artımı 1,1% təşkil edib.

2024-cü ilin yanvar-fevral aylarında Azərbaycanda ÜDM-in nominal həcmi 18 milyard 576,9 milyon manat təşkil edib, real iqtisadi artım 5 faiz səviyyəsində qiymətləndirilir, Dövlət Statistika Komitəsindən “İnterfaks-Azərbaycan” agentliyinə bildirilib. Statistikaya əsasən, yanvar-fevral aylarında neft-qaz sektoru 0,7% azalıb, qeyri-neft-qaz sektoru 10,1% artıb.

ÜDM-in strukturunda sənaye 39,9 faiz, ticarət və nəqliyyat vasitələrinin təmiri 9,9 faiz, nəqliyyat və anbar təsərrüfatı 7 faiz, tikinti 5,5 faiz, kənd və meşə təsərrüfatı, balıqçılıq 2,7 faiz, informasiya və rabitə sektorunun payına düşüb. 1,8%, turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə obyektləri üzrə - 2,2%, digər sektorlar üzrə - 19,8%. Vergilərin ÜDM-də xüsusi çəkisi 11,3 faiz təşkil edib.

Yanvar-fevral aylarında adambaşına düşən ÜDM 1 min 824,1 manat təşkil edib.

Azərbaycanın İqtisadiyyat Nazirliyi 2024-cü il üçün ÜDM artımını 2,4% səviyyəsində proqnozlaşdırır.
2023-cü ildə Azərbaycanda ÜDM 1,1% artıb.

“Turan” agentliyinin – ASTNA-nın analitik xidməti tərəfindən son beş ildə aparılan dövlət büdcələrinin təhlili 2019-cu ilə nisbətən 2024-cü ildə real ifadədə gəlir və xərclərin təxminən 10 milyard manat artdığını üzə çıxarıb. Bu artım karbohidrogen qiymətlərinin artması, inkişaf edən yükdaşıma sektoru və tikinti fəaliyyəti ilə əlaqələndirilir.

Dekabrın 5-də Azərbaycan Milli Məclisi (parlament) 2024-cü il dövlət büdcəsini ÜDM-in 2,2%-i həcmində kəsir proqnozlaşdıraraq təsdiq edib. Gözlənilən gəlirlər 34 milyard 173 milyon manat (neftin 60 dollar/barel qiyməti ilə hesablanıb), xərclər isə 36 milyard 763 milyon manatdır.

Azərbaycan büdcəsini neft gəlirlərinə yönəltməyə davam etsə də, neft hasilatının 2019-cu ildəki 37,5 milyon tondan 2024-cü ildə 29,5 milyon tona qədər azalacağını nəzərə alaraq, artıq bu gəlirlərə üstünlük vermir. Bu azalma əsas Azəri- Çıraq-Günəşli (AÇG) yataqlarında hasilatın azalması ilə bağlıdır ki, bu da ölkənin neft gəlirlərindən asılılığına təsir edir.

2019-cu ildə Azərbaycan Dövlət Neft Fondu (ARDNF) dövlət büdcəsinə 47%-dən çox (11,4 milyard manat) vəsait qoyub. 2024-cü ildə ARDNF-ə 12,78 milyard manat transfert nəzərdə tutulur ki, bu da dövlət büdcəsinin ümumi gəlirlərinin 37%-dən bir qədər çoxunu təşkil edir.

Neft gəlirlərinin azalmasına baxmayaraq, ölkədə istehsal olunan və idxal olunan məhsullar üzrə vergi bazası son 5 ildə artaraq kəsiri kompensasiya edib.

Müdafiə və milli təhlükəsizlik xərclərinin iki dəfədən çox artaraq 2019-cu ildəki 3,04 milyard manatdan 2024-cü ildə 6,42 milyard manata çatması xüsusi diqqətə layiqdir. Bu əhəmiyyətli artım Azərbaycanın 2020-ci ildə İkinci Qarabağ Müharibəsindəki qələbəsindən sonra da davam edən problemlərini əks etdirir.

Müdafiə xərcləri 2024-cü il dövlət büdcəsinin 17,7%-ni təşkil edir ki, bu da 2019-cu ildə təxminən 13%-dir. Müdafiə xərcləri ilə təhsil kimi sektorlar üçün ayrılan vəsaitlər arasındakı fərq 2024-cü ildə təxminən 2 milyard manata çatacaq.

2024-cü ilin büdcəsində Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda yenidənqurma və tikinti layihələrinə 4 milyard manat vəsaitin ayrılması hökumətin regional inkişafa sadiqliyini nümayiş etdirir.

Azərbaycan qaz, neft-kimya və kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının və ixracının artırılması, eləcə də yerli qiymətli kağızların buraxılması və dövlət şirkətlərindən dividendlər vasitəsilə iqtisadiyyatın sabitləşməsinə və şaxələndirilməsinə çalışır. Hökumət xaricdən borc götürməkdənsə, daxili gəlirləri artırmağa çalışır.
İqtisadi sabitlik üçün hökumət 2023-cü ilin sonuna gözlənilən 9,5-10%-dən 5%-dən bir qədər çox proqnozlaşdıraraq, 2024-cü ildən inflyasiyanı cilovlamağı hədəfləyir. Azərbaycanın qızıl-valyuta ehtiyatları ilin əvvəlindəki 59 milyard dollardan dekabrın 5-nə rekord həddə - 68,3 milyard dollara yüksəlib.

Valyuta ehtiyatlarında neft və qazın üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, ÜDM-də qeyri-neft sektorunun payı durmadan artır. 2024-cü ildə onun 118 milyard manatlıq ümumi ÜDM-dən 84 milyard manat təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır.

Buna görə də, 2024-cü il hökumət büdcəsi ÜDM-in 2,2%-i kəsiri proqnozlaşdırır, bu, iqtisadi diversifikasiyaya, qeyri-neft sektoruna töhfələrin artmasına və valyuta ehtiyatlarına əsaslanan nikbinliyi təşviq edir, baxmayaraq ki, müdafiə xərclərinin idarə edilməsində və geosiyasi mürəkkəbliklərin həllində problemlər qalmaqdadır.

"Yeni Xətt" Siyasi Tədqiqatlar mərkəzinin
İqtisadiyyat departamentinin makroiqtisadi təhlili