Kitab Evində canlı abidə

Qoruqda 10-larla tarixi-memarlıq abidələri – məscidlər, karvansaralar, hamamlar, yaşayış evləri – yerləşir, bir neçə muzey, səfirlik, otel, ticarət obyektləri, kafe və restoranlar çoxdur. Amma bircə dənə Kitab evi var. Onu 50 il özünü bu sahəyə həsr eləmiş 77 yaşlı, mən deyərdim tarixin canlı abidəsi olan Elman Mustafayev qoruyub saxlayıb.

Bu Kitab evi Qüllə küçəsi 10-da, düz Qız Qalasının sol cinahındakı sakit və səssiz bir məkanda yerləşir. Kitab evi öz sahibinə çox bənzəyir, İçərişəhərin bir parçası olduğunu bir daha sübut edir, səssiz və sakit…

İçərişəhərdəki bu Kitab evi çoxlarının gəncliyinin, tələbəliyinin xatirələrini yaşadır özündə… Bu kitab evində, özünün dediyi kimi qalaq-qalaq  kitablar daşıyan Pakizə Babayevanın da keçmişi, gəncliyinin ruhu gizlənir…

Versus.Az komandası Mədəniyyət şöbəsinin redaktoru Pakizə Babazadənin bələdçiliyi ilə kitabçı Elman müəllimi ziyarət edib və tarixin canlı abidəsi ilə bir daha söhbətləşib.

Mənalı ömrün yolçusu…

Bir müdrik deyib ki, xoşbəxtliyin sirri çox sadədir – görmək istədiyin, həqiqətən sevdiyin işi tap və bütün enerjini ona sərf et. Gücünü və şüurunun enerjisini tam olaraq sevdiyin işin üzərində cəmləyən kimi firavanlıq həyatını dolduracaq – mənəvi rahatlıq…

O, xoşbəxtliyin sirrini tapmış, firavanlığı işində görmüş adamlardandır, sözsüz ki…

Üzündə bir nur, gözlərində dərin düşüncə ilə uzun illərdir ki, hər gün eyni vaxtda, uzun bir yol qət edərək yorulmadan, usanmadan ikinci evi bildiyi, intizarla yolunu gözləyən kitablarının toplandığı Kitab Evinə gəlir. İçərişəhərin dərin sükut çökmüş, əsrlərin izi qalmış divarları ilə həmahəng olan bu bilik ocağı çoxumuzun sığındığı, hüzur bulduğu bir məbədi xatırladır…

Təzə nəşrlərlə yanaşı köhnə, ən əsası isə tələbə kisəmizə uyğun kitablar olduğu üçün bura tez-tez gələrdik… uzun illər öncə…
Uzun illərdən sonra yenə yolum bura düşüb…  doğma… sevimli… qəribə sükut içərisində vərəqlərin xəfif xışıltısı… heç nə dəyişməyib… Bircə illər bu yerin sahibinə “ədalətsizlik” edib… Qocalıq öz müdrik əlləriylə zərif, nəcib cizgilər çəkib üzünə… Vaxtilə xoş söhbətləri, maraqlı məlumatları ilə kitablarını sevdirən bu İnsan, bu gün kitab piştaxtasının arxasında az qala kitablara qarışıb, öz sakit, kiçik “taxtında” dərin düşüncəyə dalmış, gözləri yol çəkərkən gördük… Nə düşünürdü görəsən?.. Ömrünün səhifələrinimi vərəqləyirdi, yoxsa doğma övladı kimi sevdiyi, min bir əziyyətlə ərsəyə gətirib, bu günəcən qoruyub saxladığı bu gözəl məkanın taleyinimi?…

Artıq əvvəlki kimi söhbətcil olmayan, əvvəlcə suallarımıza könülsüz cavab verən həmsöhbətimiz, istər-istəməz sualların axarına, bəlkə də daxili istəyin hökmünə tabe olaraq ötən illərin yaddaşına boylanır. Kitabçı o qədər düşüncəli idi ki, bir anlıq onunla söhbətə necə başlayacağımıza belə, qərar verə bilməmişdik. Bizim “necəsiniz”- sualımıza onun verdiyi “Qocalırıq…” cavabı da adi bir söz deyildi. Bu, kitabçını narahat edən düşündürücü mənzərənin sözlə “cızılan” böyük bir tablosunu anlamağa yetən bir cavab idi…

Elman müəllim danışır:
– Uzun illərdir bu sahədə çalışıram. Ömrümün demək olar ki, yarıdan çoxunu bu işə həsr etmişəm. Beş il Bakı Kitab Evinin direktoru işləmişəm… Sonra qeyri-ixtiyari baxışları divardakı bir şəklə zillənir. İstər-istəməz biz də onun baxdığı yerə boylanırıq. Elman müəllim divardan asılmış, vaxtilə Heydər Əliyevlə söhbət zamanı çəkilmiş çərçivədəki şəklə baxırdı…

Şəklin tarixçəsini soruşuruq…

“Heydər Əliyevin şəxşi kitabxanasını kitablarla təchiz edirdim”

Bir qədər sükutdan sonra sözləri seçə-seçə, hər detalı xatırlamağa çalışır:

– Bu şəkil 81-ci ildə çəkilib. O vaxt Hökumət Evi ilə üzbəüz böyük bir Kitab Evi açılmışdı. Məni oranın direktoru təyin etmişdilər. Bu şəkil açılışdan bir neçə ay sonra çəkilib. Heydər Əliyev açılış vaxtı Bakıda olmadığından sonra gəlmişdi. O vaxt mən ona kitabxana haqqında düz 1 saat 40 dəqiqə məlumat verdim. Hətta bir ara onun sözünü də kəsdim. Ona kitabxana barədə yanlış məlumat vermişdilər. Məndə adətdir, kimsə düz danışmayanda onun sözünü kəsirəm, düzəliş verirəm. Onun müsbət cəhəti bu idi ki, məni dinlədi, razılaşdı. O, hərtərəfli insan idi. Kitab Evində işlədiyim müddətdə onun şəxşi kitabxanasını kitablarla təchiz edirdim. Onun maraq dairəsini bildiyim üçün lazım olan kitabları göndərirdim…

… dərin düşüncələrə dalır…bir nöqtəyə zillənmiş gözləri zaman kəsimindən keçərək üzündə acı bir gülümsəmə ilə geriyə dönür…

– Direktor olduğum müddətdə bir sıra yeniliklər etdim. Həbsxanaları, islah evlərini, uşaq baxçalarını kitabla təmin edirdik. Onu da deyim ki, dünya təcrübəsində belə praktika yox idi. Biz sovet məkanında Moskva Kitab Evindən sonra ikinci yerdəydik. Amma bunu gözügötürməyən bədxahlar da var idi. Moskvaya şikayət edərək mənim “maşennik”, multmilyoner olduğumu yazırdılar. Təsəvvür edin, kitabçı multmilyaner… Halbuki ömrüm boyu bir manat belə rüşvət almamışam…

– Bu Kitab Evini nə zamandan işlədirsiniz? Əvəllər şəhərdə belə mağazalar çox idi. İndi tapmaq olmur.

– Elədir. 90-cı illərdə şəhərdə 70-dən çox kitab mağazası var idi, indi 10-u qala-qalmaya. İçərişəhərdə isə birdənədir. Mən buranı saxlamaq üçün çox əziyyətlər çəkdim.

“Bəxtiyar Vahabzadə kömək etdi”

– Dövlət müəssisəsi deyilmi?

– Özəldir. 2005-ci ildə özəlləşdirdim. Uzun əziyyətlərdən sonra. 7 il Əmlak Komitəsinə ayaq döydüm. Umacaqları vardı, süründürürdülər. Axırı, Bəxtiyar Vahabzadəyə müraciət etdim. Uzaqdan qohum idik. Elə yanımdaca Əmlak Komitəsinin sədri Fərhad Əliyevə zəng etdi. Dedi, ay Fərhad, mənim bu qohumum 40 ildir bu sahədə çalışır. İndi bu mağazanı özəlləşdirmək istəyir, amma, səninkilər bundan “şapka” istəyirlər… Nə isə…onun zəngindən sonra kömək elədilər…

“Məndən sonra yəqin çayxana, kafe edərlər”

…Yenə yol çəkir gözləri… Qəribə baxışları var… baxdıqca sonu görünməyən bir dərinlk görürsən… bu dərinlikdə tədirginlik də var, hər şeylə barışmış yorğun bir rahatlıq da… Nə düşündüyünü bilmək çətin deyil. Sonrakı taleyi necə olacaq buranın? Özündən sonra göz bəbəyi kimi qoruyub saxladığı bu məkana sahib çıxacaq bir kimsə varmı görəsən? – soruşuruq… ağır-ağır başını bulayır:

– Yoxdur… kimsə yoxdur. Bir qızım var, həkimdir. Məndən sonra yəqin çayxana, kafe edərlər.

– Fikirləşirsiniz ki, onlara daha çox ehtiyac var?

…sualımızdakı kinayəni anlayıb gülümsəyir.

– Yəqin ki… Çünki bu sahə gəlir gətirmir. İndi insanlar gəlir ardınca qaçırlar… Onları da qınamalı deyil, görünür belə lazımdır.

– Ən azı mənəvi irs kimi, buranın uzunillik sakini, İçərişəhərin doğmalaşmış parçası kimi buranı qoruyub saxlamaq lazımdır.

– Əlbəttə, qoruyub saxlansa gözəl olar. Bu da buranın bir parçası kimi qorunmağa layiqdir. Bilirsinizmi bura “arzu olunan məkan” deyirlər. Bura gələnlər sanki burada rahatlıq tapırlar. Hətta bəzən məndən burda oturub kitab oxumağa icazə istəyirlər. Mən də verirəm. Bu mənə də xoş gəlir…

– Hər gün nə qədər adam gəlir bura?

– Stabil deyil. Bəzən yüzə qədər, bəzən də 10-15 nəfər gəlir. Adamlar buranı çox sevir. Çünki burada kitablar həm ucuz olur, həm də istədikləri kitabları tapa bilirlər.

“…Kitablar zaman-zaman dalğaları ilə səyahət edən və nəsildən-nəslə öz qiymətli yükünü ehtiyatla aparan fikir gəmiləridir” – F.Bekonun fikridir bu. Kitablar həm də bir nəslin digər nəslə mənəvi vəsiyyətidir. “Gözəl fikirlərdir” – deyə, müsahibimiz təsdiqləyir:

– İnsan hisslərini zənginləşdirən kitabdır. Bir dekabrist şair deyib ki, nəsillər, sülalələr hakimiyyətə gəlib-gedir, amma kitablar qalır. Kitab bir nəslin nailiyyətlərini o biri nəslə ötürən bir vasitədir. Ona görə də kitabın gücü-qüdrəti ölçüyəgəlməzdir. Kitab ən yaxşı həmsöhbət, ən yaxşı dostdur. Qorki cox gözəl deyib ki, məndə olan yaxşı nə varsa kitablara borcluyam. İnsanın insan kimi formalaşmasında, dünyagörüşünün zənginləşməsində kitabın rolu əvəzedilməzdir. Ona görə bu sahənin adamı olmağımla həmişə fəxr etmişəm. İnsanlar da həmişə mənə hörmətlə yanaşırlar, böyükdın kiçiyə qədər. Bu, elə mənim həyatımın mənasıdır.

…Yorğun görünürdü müsahibimiz… Biz də çox yormaq istəmədik… İstəməsək də, insana həm hüzur, həm həyacan verən bu “arzu olunan məkan”dan ayrılmalı olduq…

Bu gün biz maraqlı, mənalı bir həyat yolu keçmiş bir insandan söhbət açdıq: Elman Mustafayev… 77 yaşlı, ömrünün 50 ilini bu sahəyə həsr etmiş fədakar bir insan… Onun haqqında həm yerli, həm də xarici mətbuatda çox yazılıb. Ən yaxşı kitab təbliğatçısı kimi Nyu-York Tayms qəzeti ona böyük bir səhifə ayırmış, ingilis, fransız mətbuatı, hətta alman televiziyası da onun haqqında məlumat vermişdir…

Görkəmli şair Cofri insan ömrünü bir kitaba bənzədərək yazırdı ki: Hər insan ömrü bir kitaba bənzəyir. İnsanın doğulması bu kitabın titul vərəqi, sonrakı şüurlu həyatı və davranışı bu kitabın əsas məzmunudur… Bu kitab qalın cildlər halında və ya nazik ola bilər… Lakin əsl mətləb onun məzmunundadır. Kitabın məzmunu hər şeydən əvvəl bilavasitə müəllifdən asılı olduğu kimi, insan ömrünün də əsl məzmunu xeyli dərəcədə onun özündən asılıdır…

Onun da həyatı ömrünü həsr etdiyi kitablar kimi məzmunlu, mənalı bir həyatdır… Deyirlər insan ömrü bir hekayəyə bənzəyir. Nə qədər uzun olduğu deyil, nə qədər mənalı olmağı əsasdır… Elman müəllimin ömrü kimi…