Putin Valdayda Qarabağdan DANIŞDI

Rusiya prezidenti Vladimir Putin dünən Valday müzakirə klubunun forumunda çıxış edib. O, Qarabağla bağlı fikirlər də səsləndirib.

Versus.az Kremlin saytına istinadən Putinin çıxışının Qarabağla əlaqədar hissəsini təqdim edir.

"Vladimir Vladimiroviç, şübhəsiz ki, Ukrayna münaqişəsi ilə yanaşı, son günlərdə və həftələrdə Cənubi Qafqazda hadisələr baş verdi. Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişel dünən verdiyi müsahibədə Rusiyanın erməni xalqına xəyanət etdiyini bildirib", - F.Lukyanov Putindən şərh etməsini istəyib.

Putin etiketi pozaraq Mişeli madyan və ya inək adlandırıb, daha sonra isə mövzuya keçib.

"Nə baş verdiyini, bu yaxınlarda nə baş verdiyini başa düşürsən? Məlum hadisələrdən və Sovet İttifaqının dağılmasından sonra biz bilirik ki, münaqişə olub, ermənilərlə azərbaycanlılar arasında etnik toqquşmalar başlayıb", - Rusiya prezidenti deyib.

Putin iddia edib ki, hadisələr Sumqayıtdan başlayıb, sonra Qarabağa yayılıb: 

"Bütün bunlar ona gətirib çıxardı ki, Ermənistan bütün Qarabağı və ona bitişik Azərbaycanın 7 rayonunu öz nəzarəti altına aldı. Bu, məncə, Azərbaycan Respublikasının ərazisinin az qala 20 faizini təşkil edir. Və bütün bunlar onilliklər boyu davam etdi. Deməliyəm ki, - bu, sirr deyil - son 15 il ərzində biz erməni dostlarımıza güzəştə getməyi dəfələrlə təklif etmişik. Qarabağ ətrafındakı 5 rayonu Azərbaycana qaytarın, ikisini özlərinə saxlasınlar və bununla da Ermənistanla Qarabağ arasında ərazi əlaqəsi qorunsun. Amma Qarabağlı dostlarımız vaxtaşırı bizə deyirdilər ki, yox, bu, bizim üçün müəyyən təhlükələr yaradacaq.

Biz də öz növbəmizdə dedik ki, qulaq asın, Azərbaycan böyüyür, iqtisadiyyat inkişaf edir, neft və qaz hasil edən ölkədir, orada artıq 10 milyondan çox insan var, gəlin potensialları müqayisə edək. Belə bir fürsət olduğu halda, biz kompromis tapmalıyıq. Biz öz tərəfimizdən əminik ki, BMT Təhlükəsizlik Şurası çərçivəsində müvafiq qərarları yerinə yetirəcəyik, Ermənistanla Qarabağ arasında təbii olaraq yaranan bu Laçın dəhlizinin təhlükəsizliyinə təminat verəcəyik və bu ərazidə yaşayan ermənilərin təhlükəsizliyinə təminat verəcəyik. Amma yox, onlar bizə dedilər ki, bunu edə bilmərik. Soruşduq ki, nə edəcəksiniz? Biz mübarizə aparacağıq. Nəhayət, iş 2020-ci ildə silahlı toqquşma həddinə çatdı və sonra mən dostlarımıza və həmkarlarımıza da təklif etdim".

Onun sözlərinə görə, artıq məsələnin həll olunduğunu düşünürmüş:

"İrəvana zəng vurdum, dedilər ki, yox, Qarabağın Azərbaycan qoşunlarının daxil olduğu o kiçik hissəsini (keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin hüdudları nəzərdə tutulur - red.) tərk etsinlər. Dedim ki, qulaq as, nə edəcəksən? Yenə eyni ifadə: "Döyüşəcəyik". Dedim, bir neçə gündən sonra Ağdam ərazisindəki istehkamların arxasında olacaqlar, hər şey bitəcək, başa düşürsünüz? "Bəli" cavabını verdilər. Nə edəcəksiniz? "Mübarizə aparacağıq". Hər şey belə oldu. Nəhayət, biz Azərbaycanla razılaşdıq ki, Şuşa xəttinə və Şuşanın özünə çatdıqdan sonra hərbi əməliyyatlar dayandırılacaq. 2020-ci ilin noyabrında hərbi əməliyyatların dayandırılması və sülhməramlılarımızın yerləşdirilməsi ilə bağlı müvafiq bəyanat imzalandı. Və növbəti, çox vacib məqam budur ki, sülhməramlılarımızın hüquqi statusu yalnız 2020-ci ilin noyabr ayının bu bəyanatına əsaslanırdı.

Sülhməramlıların heç bir statusu olmadı. Azərbaycan hesab edirdi ki, buna ehtiyac yoxdur. Ona görə də bütün status, təkrar edirəm, yalnız 2020-ci ilin noyabr bəyanatına əsaslanırdı və sülhməramlıların hüquqları yalnız bir şeydən - atəşkəs rejiminə riayət olunmasına nəzarətdən ibarət idi. Yəni bizim sülhməramlılarımızın orada başqa hüquqları yox idi və yoxdur. Sadəcə atəşkəsə nəzarət etmək. Lakin bu qeyri-müəyyən vəziyyət bir müddət davam etdi. İndi siz mənim hörmət etdiyim Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti cənab Mişelin adını çəkdiniz. (Bir qədər əvvəl inək və ya madyan adlandırdığı şəxsə cənab Mişel deməsi auditoriyanı güldürür - red.) 2022-ci ilin payızında Praqada Fransaprezidenti cənab Makron və Almaniya kansleri cənab Şoltsla Ermənistan və Azərbaycan liderləri toplaşaraq bəyanat imzaladılar və buradan belə çıxdı ki, Ermənistan Qarabağı Azərbaycan Respublikasının bir hissəsi kimi tanıdı.

Üstəlik, nümayəndə heyətlərinin başçıları, Ermənistan rəhbərləri birbaşa Azərbaycan ərazisini kvadrat kilometrlərlə, təbii ki, Qarabağın da daxil olduğu formada ifadə etdilər və Azərbaycanın suverenliyini Azərbaycan SSR sərhədləri çərçivəsində tanıdıqlarını vurğuladılar. Bildiyiniz kimi, Qarabağ da Azərbaycan SSR-in tərkibində olub. Yəni, mahiyyət etibarilə Qarabağın statusu olan əsas məsələ həll olundu. Qarabağ öz müstəqilliyini elan edəndə bu müstəqilliyi heç kim, hətta Ermənistan da tanımırdı, bu, açığı, mənə qəribə gəlir, amma buna baxmayaraq, qərar belə idi - onlar Qarabağın müstəqilliyini tanımırdılar. Amma burada, Praqada tanıdılar ki, Qarabağ Azərbaycana məxsusdur. Və sonra, 2023-cü ilin əvvəlində Brüsseldəki oxşar görüşdə eyni şeyi ikinci dəfə təkrarladılar. Yeri gəlmişkən, bu barədə bizə heç kim deməyib, mən şəxsən bunu mətbuatdan öyrənmişəm.

Azərbaycan həmişə hesab edirdi ki, Qarabağ onun ərazisinin bir hissəsidir, lakin Qarabağın statusunu Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi müəyyən etməklə Ermənistan öz mövqeyində keyfiyyət dəyişikliyi etdi. Bundan sonra müşavirələrin birində prezident Əliyev yanıma gəlib dedi ki, hamı Qarabağın bizim olduğunu tanıdı, Qarabağ bizimdir, sizin sülhməramlılarınız bizim ərazidədir, gəlin, indi onların statusunu ikitərəfli əsasda razılaşdıraq. Baş nazir Paşinyan da təsdiqlədi: bəli, indi ikitərəfli əsasda danışıqlar aparmaq lazımdır. Yəni Qarabağ getdi. Bu statusla bağlı nə istəsəniz deyə bilərsiniz, amma bu, əsas məsələ idi - Qarabağın statusu. Əvvəlki onilliklər ərzində hər şey bunun ətrafında idi: statusu necə və nə vaxt, kim və harada müəyyən edəcək. Budur, Ermənistan qərar verdi - Qarabağ rəsmən Azərbaycanın tərkibindədir. Bu, müasir Ermənistan dövlətinin mövqeyidir.

Biz nə etməliyik? Yaxın keçmişdə baş verən hər şey - Laçın dəhlizinin bağlanması və sair - bütün bunlar Azərbaycanın Qarabağ üzərində suverenliyinin tanınmasından sonra qaçılmaz oldu. Sadəcə zaman məsələsi idi: Azərbaycan dövlətinin konstitusiyası çərçivəsində Azərbaycan orada konstitusiya quruluşunu nə vaxt və hansı yolla quracaqdı. Nə deyə bilərsiniz? Buna başqa necə reaksiya vermək olar? Ermənistan bunu tanıdı, bəs biz nə etməliyik? Deyək, yox, tanımırıq? Bu cəfəngiyatdır. Elə deyilmi? Bu bir növ cəfəngiyyatdır. Baş verənlər Praqa və Brüsseldə baş verənlərin qaçılmaz nəticəsi idi. Ona görə də cənab Mişel və onun həmkarları o zaman düşünməli idilər.

Belə bir addım atılanda hamı birlikdə Qarabağ ermənilərinin taleyini düşünməli, heç olmasa bu vəziyyətdə onları nəyin gözlədiyi, Qarabağın Azərbaycan dövlətinə inteqrasiyası üçün təhlükəsizliyin təmin edilməsi və hüquqlaraa hörmətlə bağlı nəsə yazmalıdırlar. Orada belə bir şey yoxdur. Sadəcə, Qarabağın Azərbaycanın bir hissəsi olması ilə bağlı bəyanat var, bu qədər. Bəs biz nə etməliyik? Əgər Ermənistan özü belə qərar veribsə, biz nə etməliyik? Biz nə etdik? Biz humanitar komponenti təmin etmək üçün hüquqi mənada əlimizdə olan hər şeydən istifadə etdik. Onlara humanitar yardım göstərdik, tibbi yardım göstərdik, çıxışlarını təmin etdik. Avropalılar heç olmasa indi Qarabağı - öz doğma yurd-yuvasını tərk edən o bədbəxt insanlara dəstək olmaq üçün humanitar yardım göndərsinlər, başqa cür deyə bilmərəm. Düşünürəm ki, bunu edəcəklər. Amma ümumilikdə götürdükdə, əlbəttə ki, uzunmüddətli perspektivdə onların taleyi haqqında düşünmək lazımdır".

F.Lukyanov Putindən soruşub ki, Rusiya bu insanları dəstəkləməyə hazırdırmı? Onun cavabı belə olub: "Mən dedim. Biz onları dəstəklədik. İnsanlarımız orada öldü (ölən Rusiya sülhməramlıları nəzərdə tutulur - red.), onları qorudu, humanitar yardım göstərdi. Axı bizim sülhməramlılarımız oradadır, bütün qaçqınların toplaşdığı mərkəz sülhməramlılarımızın himayəsi altında idi. Oraya minlərlə insan toplaşmışdı, əsasən qadınlar və uşaqlar ora gəlirdilər. Ona görə də, təbii ki, biz də hazırıq, Ermənistan bizim müttəfiqimiz olmaqdan çıxmayıb. Əgər orada humanitar məsələlər varsa, biz təbii ki, onları müzakirə edəcəyik və bu insanlara dəstək və yardım göstərməyə hazırıq. Bu sözsüzdür. Mən indi sizə hadisələrin necə inkişaf etdiyini qısaca dedim".

Lukyanov: "Vladimir Vladimiroviç, indi Azərbaycan rəhbərliyi Qarabağda vəzifə tutanları, rəhbərləri çox sərt şəkildə təmizləyir. Və orada müxtəlif insanlar var, o cümlədən Rusiyada yaxşı tanınanlar, məsələn, Ruben Vardanyan".

Putin: "Bildiyimə görə, o, bizim vətəndaşlığımızdan imtina edib".

Lukyanov: "O, imtina edib, amma orada idi. Biz birtəhər Azərbaycan rəhbərliyini, nə bilim, mərhəmət göstərməyə çağıra bilərikmi?".

Putin: "Biz bunu həmişə etmişik, indi də edirik. Mən, bildiyiniz kimi, prezident Əliyevlə telefonda danışmışam, amma əvvəllər biz bu haqda danışmışıq ki, nə olursa olsun, o, məni hər zaman əmin edirdi ki, nə olursa olsun, ermənilərin həm təhlükəsizliyi, həm də hüquqları təmin ediləcək. Amma indi orda erməni qalmayıb, hamı gedib. Hamının getdiyini bilirsən? Sadəcə olaraq orada erməni yoxdur - bəlkə də 1000-1500 - bu qədər. Budur, orada heç kim yoxdur. Keçmiş liderlərə gəlincə, bilmirəm, təfərrüatlara varmaq istəmirəm. Amma başa düşdüyüm qədəri ilə xüsusilə onları İrəvanda görmək istəmirlər. Məncə, Azərbaycan üçün ərazi xarakterli bütün məsələlər həll olunan halda  Azərbaycan rəhbərliyi yenə də humanitar xarakterli mülahizələrdən çıxış edəcək".

RT-nin baş redaktoru Marqarita Simonyan da Putinə sual verib: "Siz Qarabağın adını çəkdiniz. Mən bir etnik erməni kimi reaksiya verməyə bilmərəm. Deyim ki, bütün normal ermənilər hər şeyi yaxşı başa düşürlər.  Paşinyan məhz onun vaxtında hakimiyyətə Qarabağı təslim etmək üçün gətirilib. Normal ermənilər başa düşürlər ki, Rusiya olmasaydı, erməni xalqı da olmayacaqdı. Həm XIX əsrin əvvəllərində, Qriboyedov onları xilas edəndə, həm də XXI əsrin əvvəllərində Qarabağdakı sülhməramlılar onları xilas edəndə. Bu bir qeyddir". 

Putin: "Mən sizinlə razılaşa bilmərəm ki, baş nazir Paşinyanı hakimiyyətə kimlərsə kənardan və Qarabağı vermək üçün gətirilib. Yenə də bu, erməni xalqının seçimi idi. Bəli, seçki proseslərinə fərqli münasibət bəsləyə bilərsiniz, amma bu, faktdır. Ona görə də mən burada sizinlə razılaşmıram. İkincisi odur ki, o, Qarabağı təslim etməyə çalışırdı - mən razı deyiləm. Mən onunla ünsiyyətdə oldum, yaxından əlaqə saxladım. İstər 2020-ci ildə bu münaqişə zamanı, istərsə də ondan əvvəl.

Yada salaq, hakimiyyətə gələndə Qarabağın Ermənistanın bir hissəsi olduğunu demişdi. Bunu əvvəllər heç kim deməmişdi. Düzdür, sonra onun mövqeyi kökündən dəyişdi. Niyə? Bu, artıq mənim üçün sual deyil. Sonra 2020-ci ildə də mən onunla danışdım və fikrimcə, o, səmimi olaraq vəziyyəti saxlamağa və qorumağa çalışdı. İndi demirəm ki, qərarlar düzgün və ya yanlış idi. Çünki bunu mühakimə etmək mənim işim deyil. Amma onun Qarabağı məqsədli şəkildə təslim etdiyini söyləməyi ədalətsizlik hesab edirəm".