Rauf Məmmədov: “Konfrans Azərbaycanı daha ədalətli beynəlxalq təcrübələrin tərəfdarı kimi təqdim edir”

Dünyanın ürəyi paytaxt Bakıda döyünür. BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP 29) liderlərin çağırışları, aparılan müzakirələr və verilən təkliflər kontekstində müsbət perspektivlərə söykəndiyini bəyan edir. Azərbaycan dövlət başçısının COP 29-dakı çıxışı və dünya güclərinə səslənərək verdiyi mühüm mesajlar, eləcə də konfransın Bakı platformasının bir çox ölkə liderləri tərəfindən yüksək dəyərləndirilməsi sammitin əsas məqsədə doğu irəlilədiyini ortaya qoymaqla diqqət çəkir.

COP29 Azərbaycana və eləcə də dünyaya nə vəd edir?

Bu istiqamətdə “Həftə içi”-nə fəlsəfə doktoru, politoloq Rauf Məmmədov danışıb.

- Prezident İlham Əliyev COP Kanfransında etdiyi çıxışla dünya dövlətləri qarşısında hansı əsas məsələləri önə çəkmiş oldu?

-Prezident İlham Əliyev çıxışı zamanı çox mühüm məsələlərə toxundu. Xüsusil ilə də Azərbaycanın iqlim ədalətinə dair mövqeyini vurğulayaraq, iki əsas mövzunu önə çəkdi. Bu, enerji asılılığı və neokolonial tənqidlə bağlı idi. Prezident Azərbaycanın karbohidrogen istehsalçısı kimi rolunu müdafiə edib, neft və qaz ehtiyatlarını qlobal bazar üçün, xüsusən də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün vacib hesab edir. O, Qərb ölkələrini, xüsusən də ABŞ və Aİ-ni enerji siyasətlərində “ikili standartlar” apardıqlarına görə tənqid edib. Prezident İlham Əliyev həmçinin çıxışından ciddi iqlim riskləri ilə üzləşən kiçik ada dövlətləri ilə birləşmək üçün istifadə edib. Ölkə başçısı Fransa və Hollandiyanı həssas bölgələrdə xarici əraziləri saxladıqlarına görə tənqid edib. O, bu ərazilərin adekvat dəstək olmadan iqlim təsirlərindən və ekoloji deqradasiyadan əziyyət çəkdiyini müdafiə edib və bunu neokolonializm kimi səciyyələndirib. Prezidentin şərhləri kiçik ada dövlətlərinin nümayəndələri tərəfindən güclü dəstəklə qarşılanıb və bu, iqlimin kifayət qədər maliyyələşdirilməsi və ətraf mühitə dəyən zərərlə bağlı ortaq məyusluğu əks etdirir. Prezidentin müraciəti eyni zamanda Qərbin iqlim siyasətinin kəskin tənqidi olub, iqlimlə bağlı fəaliyyətdə daha qlobal bərabərliyə və iqlim dəyişikliyindən qeyri-mütənasib şəkildə təsirlənən ölkələrə dəstək verməyə çağırışı ifadə edib. Onun sözləri iqtisadi maraqlarını qlobal iqlim məqsədləri ilə balanslaşdırmağa çalışan resurslarla zəngin, inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ümumi mövzunu ifadə edib.

- Bu gün COP Bakı sammiti Azərbaycanı tənqid edib ölkəmizə qarşı qarayaxma kampaniyası aparan qüvvələrə necə cavab verir?

- COP29 həqiqətən də rəqəmsal neokolonializmə bənzər problemləri həll etmək üçün inkişaf edən platforma kimi nəzərdən keçirilə bilər. Rəqəmsal neokolonializm ümumiyyətlə güclü dövlətlərin və ya korporasiyaların rəqəmsal resurslar və texnologiyalar üzərində hökmranlığına istinad edir ki, bu da çox vaxt az inkişaf etmiş ölkələrdə rəqəmsal infrastruktur üzərində asılılığa, istismara və yerli nəzarətin olmamasına gətirib çıxarır.
Bakıda keçirilən COP29-da Azərbaycan rəsmiləri, o cümlədən Prezident İlham Əliyev Qərb gücləri və mediası tərəfindən ədalətsiz tənqid və “qaryaxma kampaniyaları” kimi qəbul etdikləri şeyləri açıq şəkildə səsləndiriblər. Prezident sammitdən Azərbaycana yönəlmiş ittihamlarla üzləşmək üçün platforma kimi istifadə edib, onları bəzi Qərb dövlətləri tərəfindən tətbiq edilən daha geniş “ikili standart”ın bir hissəsi kimi təqdim edib. O, bu ölkələrin bəzilərinin qalıq yanacaqlardan necə istifadə etməyə davam etdiyinə, eyni zamanda inkişaf etməkdə olan ölkələrə qarşı məhdudlaşdırıcı iqlim siyasətinə təkan verdiklərinə diqqət çəkib. COP29-da kiçik ada dövlətlərinə və həssas ölkələrə diqqət yetirilməsi Azərbaycana həm də xarici təzyiqlərlə üzləşən digər xalqlarla həmrəyliyi vurğulamaq üçün platforma təqdim etdi. Bununla da, konfrans Azərbaycanı daha ədalətli beynəlxalq təcrübələrin tərəfdarı kimi təqdim edir ki, bu da iqlim siyasətində Qərbin hökmranlığını tənqid edən digər ölkələrlə rezonans doğura bilər.

- Prezident çıxışı zamanı Azərbaycanı tənqid edən Qərb mərkəzlərini hansı fakt qarşısında qoydu?

- Bakıda keçirilən COP29-da Prezident İlham Əliyev Azərbaycanı iqlim diplomatiyasında iddialı lider kimi göstərərək bəzi Qərb ölkələrinin tənqidlərinə cavab verib. Onun çıxışında Azərbaycanın iqlim təşəbbüsləri vurğulanıb, onun enerji diversifikasiyası səyləri, bərpa olunan enerjiyə investisiyaların artırılması və iqlim böhranında məsuliyyətli aktor olmaq öhdəliyi vurğulanıb. Azərbaycanın töhfələrini və məqsədlərini vurğulayıb.
Azərbaycan bu yaxınlarda özünü inkişaf etməkdə olan dövlətlərin müdafiəçisi və qəbul edilən neokolonial praktikaların tənqidçisi kimi, xüsusən də COP29 kimi forumlar çərçivəsində göstərmişdir. Azərbaycan özünü neokolonializmlə mübarizədə lider kimi göstərməklə, qlobal iqlim siyasətində və beynəlxalq münasibətlərdə daha ədalətli şərtlər axtaran digər resurslarla zəngin və inkişaf etməkdə olan ölkələrlə birləşir.
Prezident İlham Əliyevin COP29 nitqi bu baxışı vurğulayaraq, Qərb dövlətlərini özlərinin qalıq yanacaqlardan faydalanaraq inkişaf etməkdə olan ölkələrə qarşı məhdudlaşdırıcı siyasət yürütmələrini tənqid etdi. Bu mövqe Qərbin üstünlük təşkil etdiyi iqtisadi və ətraf mühit siyasətləri ilə özünü marjinal hiss edən ölkələrlə rezonans doğurur.

- Məlumdur ki, COP29-un ilk günündə Paris sazişinin 6.4 maddəsi üzrə razılaşmaya nail olunub. Hansı ki, 2015-ci ildə Paris razılaşması imzalandıqdan sonra çoxsaylı müzakirələrə baxmayaraq, onun 6-cı maddəsi -karbon bazarları üzrə hələ də razılıq əldə etmək mümkün olmayıb. COP29 6-cı maddə ilə bağlı razılaşmanın əldə olunmasında hansı ümidəri yaradıb?

- Paris Sazişinin 6-cı Maddəsində COP29 beynəlxalq karbon ticarəti mexanizmlərinin inkişafında əsas rol oynaması gözlənilən qlobal karbon bazarlarının yaradılması üçün mühüm komponent olan 6.4-cü Maddədə irəliləyiş gördü. Bu mərhələ uzun müddətdir maneələrlə üzləşmiş daha geniş 6-cı maddə ətrafında növbəti danışıqlara ümid verir. Maddə 6.4 qlobal karbon ticarətində şəffaflıq və hesabatlılıq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən etibarlı və yoxlanıla bilən karbon ofset kreditləri üçün təlimatları müəyyən edir. ABŞ və Aİ kimi ölkələr üçün bu saziş həm bazara əsaslanan karbonun azaldılmasına, həm də karbon əməliyyatlarında ətraf mühitin bütövlüyünə imkan verməklə onların iqlim hədəflərini dəstəkləyir. COP29-un 6.4-cü Maddə üzrə razılaşması iqlim maliyyəsi və emissiyaların azaldılması üzrə hesabatlılıq üzrə uzun müddətdir fəaliyyət göstərən inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında uçurumu aradan qaldırmağa kömək edir. ABŞ və Aİ-nin bu müzakirələrdə əsas aktor kimi olması ilə bu irəliləyiş qlobal iqlim danışıqlarında təcili saxlamaq üçün mühüm aspekt olan ciddi iqlim məqsədlərini inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi ehtiyacları ilə tarazlaşdırmaq istiqamətində birgə addımdan xəbər verir. COP29-da bu diqqət Azərbaycanın iqlim arenasında vasitəçi kimi rolunu daha da gücləndirə bilər, birliyi gücləndirmək və danışıqları təsirli nəticələrə yönəltmək üçün öz mövqeyindən istifadə edə bilər.

- Cop29 konfransına evsahibliyi edən Azərbaycan dünya qarşısında hansı əhəmiyyətini ortaya qoyur və regiona və dünyaya hansı perspektivləri vəd edir?

- Azərbaycan az inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan dövlətlər arasında əhəmiyyətli lider olmaq potensialına malikdir. Bu, xüsusən də iqlim fəaliyyəti, ticarət və enerji siyasəti kimi qlobal sistemlərdə ədalətli rəftar və bərabərliyin səsli tərəfdarı kimi özünü göstərir. Azərbaycanın strateji coğrafiyada yerləşməsi, enerji resursları və artan diplomatik nüfuzu ona nümunə göstərmək və beynəlxalq qərarların qəbulunda tez-tez diqqətdən kənarda qalan ölkələrlə müttəfiq olmaq üçün unikal platforma verir.

- Azərbayacanın iqlim siyasətinin əsasında nə dayanır və bu dünyaya nə vəd edir?

- Azərbaycanın iqlim siyasətinə yanaşması xüsusilə aktualdır. İqlim maliyyəsi və ədalətli karbon bazarı strukturlarını müdafiə etməklə birtərəfli məhdudiyyətlərdən daha çox ortaq məsuliyyəti ifadə edir. Qeyd edim ki, Paris Sazişinin 6-cı Maddəsi məhz bu məsələ ilə bağlıdır. Azərbaycan bu yanaşma ilə digər inkişaf etməkdə olan ölkələrə müraciət edir. Çünki o, həm onların böyümə ehtiyaclarını, həm də iqlim tədbirlərinin zəruriliyini qəbul edir. Azərbaycanın “Kəmər və Yol Təşəbbüsü” kimi infrastruktur layihələrində iştirakı davamlı inkişafın və əlaqənin əsas narahatlıq doğurduğu Mərkəzi Asiya, Qafqaz və Afrikanın bəzi ölkələri arasında da təsirini gücləndirir. Bununla belə, bu sahədə lider olmaq həm Qərb, həm də Şərq gücləri ilə müttəfiqliklərini balanslaşdırmağı, habelə daxili siyasətini beynəlxalq tərəfdaşlarla rezonans doğuran dəyərləri əks etdirmək üçün idarə etməyi tələb edir. Azərbaycanın Avropa və Asiya arasında körpü rolu oynaması və Qoşulmama Hərəkatı kimi təşkilatlarda fəal iştirakı onun suverenliyi və bərabər inkişafı hər hansı bir güc blokundan asılılıqdan üstün tutan ölkələrlə uzlaşdırmaqla liderlik potensialını daha da gücləndirir. Əgər Azərbaycan inkişaf etməkdə olan dövlətlərin problemlərini balanslaşdırılmış və ədalətli şəkildə həll edən müzakirələrdə iştirak etməyə və onlara rəhbərlik etməyə davam edərsə, o, həqiqətən də bu ölkələr arasında güclü liderlik rolunu təmin edə, müxtəlif maraqları daha yaxşı təmsil edən və birgə tərəqqiyə kömək edən çoxqütblü dünyanın formalaşmasına kömək edə bilər. Azərbaycan üçün anti-neokolonial diskursda qlobal lider kimi mövqe tutmaq potensial fayda vəd edir. O, inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında diplomatik təsirini gücləndirə, beynəlxalq danışıqlarda öz mövqeyini gücləndirə və bərabər inkişafa uyğun investisiya və ya tərəfdaşlıq cəlb edə bilər. Bu rol Azərbaycanın ədalətliliyə və davamlı inkişafa yönəlmiş beynəlxalq konfranslar və iqlimlə mübarizə səyləri üçün mərkəzə çevrilməsi üçün qapılar aça bilər, təkcə zəngin dövlətlər üçün deyil. Yeni dünya düzəninin qurulmasında Azərbaycanın rolu o zaman əhəmiyyətli ola bilər ki, o, birgə şikayətlərlə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında birliyi uğurla gücləndirsin. Bu xalqların unikal ehtiyaclarını nəzərə alan iqlim fəaliyyətinə dair siyasətləri dəstəkləməklə Azərbaycan daha tarazlaşdırılmış qlobal gündəliyi idarə etməyə kömək edə bilər. Bu, gücün müxtəlif regionlar arasında daha bərabər paylandığı və inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatların siyasətlərin formalaşdırılmasında daha çox söz sahibi olduğu daha geniş çoxqütblülük tendensiyası ilə uyğun gəlir. Azərbaycanın COP29-da göstərdiyi səylər onun qlobal siyasətdə vasitəçi kimi reputasiya yaratmaq istəyini göstərir, bütün xalqların suverenliyinə və inkişaf ehtiyaclarına hörmət edən daha ədalətli beynəlxalq təcrübələri müdafiə edir. Belə bir rol onun qlobal qərarların qəbulu proseslərindəki mövqeyini yüksəldə bilər və Qlobal Cənuba təsir edən siyasətlərin formalaşdırılmasında təsirini artıra bilər, xüsusən də bu dövlətlər dominant Qərb güclərinə qarşı müttəfiqlər axtarır.

T.Qafarlı