İqbal Ağazadə: "Deyir ki, hakimiyyətə gəlməmiş bunu necə edəcəksən" 

Ümid Partiyasının sədri İqbal Ağazadənin Versus.Az-a müsahibəsi

- İqbal bəy, “necəsiniz” sualımıza “babat”- deyə cavab verdiniz. Nəyə görə yaxşı deyil, babat? Ümumiyyətlə, bu durumda olan Azərbaycan insanının vəziyyətini təhlil etsək, ölkənin mövcud ictimai-siyasi fəlsəfəsində nələrin dayandığını söyləmək olar?

- Ölkənin ictimai-siyasi fəlsəfəsi dünyanın və regionun ictimai-siyasi fəlsəfəsinə adekvatdır. Biz dünyadan təcrid olunmuş şəkildə yaşamırıq ki, istədiyimiz şəkildə dünya qurub və orada özümüzün yaxşı olmağımızı təmin edək. Qonşu dövlətlərə diqqət yetirsək görərik ki, onların da sosial-iqtisadi, ictimai-siyasi vəziyyəti təxminən Azərbaycanın vəziyyətinə oxşardır. Oxşar proseslər Avropa məkanında da cərəyan edir. Lakin Avropa ölkələrində seçki ilə bağlı bir oturuşmuş sistem formalaşıb. Bu sistemdə saxtakarlıq etmək, qanunları pozmaq o qədər də asan deyil. Bizdə isə belə oturuşmuş sistemlər azdır və vəziyyət daha ağırdır. Yəni mütəmadi olaraq Konstitusiyaya dəyişikliklər edilir. Təsəvvür edin, son 17 ildə üç dəfə fundamental dəyişikliklər olub. 2002-ci ilin avqust, 2009-cu ilin yanvar, 2016-cı ilin sentyabr referendumları bütövlükdə siyasi sistemin özünü dəyişdi. Əgər birində proporsional seçki sisteminə uyğun dəyişiklik olubsa, 2002-ci ildə siyasi institutlar zəiflədilib, 2009-cu ildə prezidentlik insititutunun vəziyyəti dəyişib və iki dəfədən artıq seçilə bilməyən prezidentin yenidən seçilməsinə qanunla şərait yaradılıb. Yaxud, üçüncü referendumda vitse-prezidentlik institutu yaradılıb, prezidentlik və deputatlıq vəzifələrində yaş senzi ləğv olunub. Bütün bunlar hamısı siyasi sistemi ciddi şəkildə laxladıb və Azərbaycanın siyasi səhnəsində yeni bir düzən formalaşdırıb. İqtisadi, sosial vəziyyətimiz ətraf dövlətlərlə nə qədər bərabər səviyyədə olsa da, siyasi sistemimizdə təbəllüatlar, çətinliklər nə yazıq ki, davam edir. Nə vaxta qədər davam edəcəyi isə zamanın işidir.

- İqbal bəy, sizin Konstitusiyanın tez-tez dəyişilməsi ilə bağlı fikriniz insanların daha çox yol tikintisində rastlandığı traqikomedik mənzərələri xatırladır. Bu gün yol qazılır, hansısa qaz, su boruları çəkilir, asvaltlanır, səhər görürük ki, yenidən qazmağa başlayırlar. İnsanlar haqlı olaraq soruşur: bu yolu qazmağa başlayan insanların ağlı hardadır ki, ölçüb-biçmədən dəqiqləşdirmədən belə işləyirlər. Bunlar nəyin nəticəsidir?

- Paytaxtın layihələndirilməsi həyata keçirilməyəndə belə olur. Mən hökumət, Milli Məclis qarşısında dəfələrlə məsələ qaldırmışam ki, paytaxtın statusunu müəyyən edin, paytaxtın layihələndirilməsini həyata keçirin. Əgər Bakının layihəsi müvafiq qurumların əlində olsaydı, heç vaxt yol ikinci dəfə qazılmazdı. Bilinərdi ki, burdan hansı ölçüdə su, kanalizasiya xətti keçir, yaxud varmı və sair. Bütün bunlar ondan irəli gəlir ki, layihələndirmə və sistemli iş planı yoxdur. Təəssüf ki, qanunlar da bu şəkildədir. Bəzən qanunlarımız idarəetmənin deyil, insanların boynuna biçilir. Buna görə də vəziyyət ürəkaçan olmur. Bu gün Azərbaycanın bu sistemsizlik içərisində çabaladığını müşahidə edirik. Məsələn, 2018-ci ilin büdcəsi qəbul olundu. Bu, əslində 2015-ci ildən 2017-ci ilə qədər aparılan siyasətin inkarıdır. Aparılan islahatlar qeyri-neft sektoruna yönəlik siyasətlə bağlı verilən bəyanatların əksini ifadə edir. Büdcə müzakirəsinə əsasən yenidən investisiya xərcləri və neft fondundan transferlər artırıldı. Ona görə ki, neftin qiyməti bir qədər qalxdı və 45 dollardan müəyyən olunan neft 60-65 dollar civarında oynamağa başladı. Bu da onu göstərdi ki, hökumətin ciddi iqtisadi doktrinası yoxdur. Rəsmi statistikaya görə, ölkənin 46 faizi aqrar sektorun hakim olduğu bölgələrdə yaşayır, amma ölkə büdcəsinin praporsiyası buna uyğun deyil. Ölkədə 1 milyon 300 minə yaxın sosial pensiya təminatı alan şəxs var. Eyni zamanda 2 milyondan çox uşaq var. Demək olar ki, ölkə əhalisinin yarısı məhz sosial təminatların hesabına yaşayır. Ölkə büdcəsinin cəmi 26-27 faizi sosialyönümlü xərclərə yönəldilib. Təhsil, səhiyyə, sosial xərclər də azaldılıb. İnvestisiya və digər xərclər isə artırılıb. Çünki hökumət əlavə iş yerləri, əlavə strukturlar yaradıb əhalinin məşğulluğunu təmin edə bilmir. Məşğulluğu təmin edə bilmədiyi üçün köhnə siyasəti bərpa etdi.

- İqbal bəy, büdcədə sizi qane edən hansı məqamlar var və sizin təklifiniz nə olardı?

- Dövlətin büdcəyə yanaşmasının fəlsəfəsi doğru deyil. Neftdən gələn gəlirləri büdcəyə atıb onun hesabına vergi yükü yaratmaq idarəetmə deyil. Biz dəfələrlə qeyd etmişik ki, dövlətə daxil olan vəsait və kapital qoyuluşlarının hər bir manatı heç olmasa 10 qəpik gəlir gətirməlidir. Bu gün istinad edirlər ki, Türkiyə-Rusiya münasibətləri çərçivəsində idxal-ixracın ləngiməsi Azərbaycanın ixrac potensialını bir qədər artırıb. Tutaq ki, bu il Rusiyaya 450 milyon dollara yaxın mal ixrac etmişik. Hərçənd kənd təsərrüfatı ölkəsi üçün 450 milyon çox kiçik bir rəqəmdir. Türkiyə-Rusiya münasibətləri qismən sabitləşdiyi üçün bu il o rəqəm də olmayacaq. Deməli, bu davamlı sistem deyil. Ümumiyyətlə, iş adamına məcburiyyətlə nəsə əkdirmək, biçdirmək iqtisadiyyatın inkişafına kömək edə bilməz. Etiraf etməsələr də hamı bilir ki, 10 hektar torpağın varsa, icra hakimi məcbur edir ki, bu torpağın heç olmasa 5 hektarında pambıq əkməlisən. Zorən pambıqçılıq olmur. Burda işlər həvəsləndirmə şərtləri ilə aparılmalıdır. Tutaq ki, qiymətlər qaldırılmalıdır, sahibkarın marağının hansı şəkildə qorunacağı, yaxud vergidən hansı şəkildə azad olunacağı müəyyən edilməlidir ki, sahibkar buna meyl etsin. Amma təəsüf ki, bunların heç biri yoxdur və bu, aqrar siyasətin inkişafına aparmayacaq. Ona görə də büdcənin ayrı-ayrı elementlərini təhlil etmək istəmirəm. Büdcə bütövlükdə yanlışdır. Neftdən gələn gəlirlərin büdcəyə transferi ilə büdcə formalaşdırmaq doğru deyil.

- İqbal bəy, müsbət tərəfləri nədir?

- Bəzən bizə deyirlər ki, siz müsbət tərəfləri demirsiniz. Əlbəttə, 20 milyardlıq büdcə varsa, bu büdcənin içərisində müsbət nə varsa bunların hamısını görmək olar. Amma bizim vəzifəmiz müsbətləri deyil, doğru olmayanları qeyd etməkdir. Məsələn, bəzən deyirlər ki, siz görmürsüz ki, biz bu işləri görürük? Bəyəm sizi o vəzifəyə nəyə görə qoyublar. Siz ona görə bu vəzifədəsiniz ki, bu işləri doğru-dürüst yerinə yetirəsiz.

- Nədənsə deputatların maaşlarının artırılması məsələsi sosial sferada əks reaksiyaya səbəb oldu. Sizcə nəyə görə?

- Mən hər kəsin maaşının artırılmasının tərəfdarıyam. Daha çox da müəllimlərin, həkimlərin, fəhlələrin, eləcə də deputatların. Deputat 40 min adamı təmsil edir. Onun da yaxşı yaşamaq haqqı var və yaxşı işləmək borcudur. Amma deputatlara olan münasibət seçkiyə münasibətdən irəli gəlir. Parlamentdə çox az adam xalqın mənafeyini müdafiə etdiyi üçün orda maaşının artırılmasını tələb edən adamlar dərhal cəmiyyət tərəfindən ikrahla, qınaqla qarşılanırlar. Amma o deputatlar xalqın mənafeyini müdafiə etmiş olsaydılar, maaşlarının artırılmasını istəyəndə xalq bununla razılaşardı. Bu gün xalqın “deputatın maaşını artırma”- deməsi, bu deputatların işinə olan etirazdır. Əgər deputat Məclisdə analoqu olmayan inkişafdan danışıb, sonra deyirsə ki, mənim maaşımı qaldır, onda haqlı olaraq deyəcəklər ki, sən nə iş gördün ki, üstəlik maaşının qaldırılmasını da istəyirsən. Bu bir etiraz formasıdır.

- İqbal bəy, ekspertlərin fikrincə, bu gün cəmiyyət siyasətçilərlə, siyasətçilər də cəmiyyətlə işləmək istəmir. Bir çox təhlilçilər bunu “uşaqlıq sindromu”nun cəmiyyətə hakim kəsilməsi ilə izah edirlər. Bu da onunla əlaqələndirilir ki, əksəriyyət özünü ictimai-siyasi həyatda təsəvvür edə bilmir. Sizcə bu nə dərəcədə doğru yanaşmadır və fikrinizcə bu günün tələb və təklifi nədən ibarətdir?

– Dediyim kimi, biz dünyadan təcrid olunmuş formada yaşamırıq. Dünyada gedən proseslər fonunda onun önündə gedən siyasətçi-cəmiyyət münasibətləri formalaşır. Məsələn, gəlin keçmişə qayıdıb ritorik də olsa bir sual verək: bəyəm, 1987-ci ildə Xudu Məmmədov, Ziya Bünyadov, Sabir Rüstəmxanlı, Əbülfəz Elçibəy, Nemət Pənahlı və digərləri həyatda yoxuydularmı, niyə ortaya çıxmırdılar. Xalq da həmin xalq idi, cəmiyyət də, insanlar da… 1988-ci ildə isə hamı meydanlarda idi. Demək ki, dünyada, o cümlədən ölkəmizdə baş verənlər cəmiyyəti ayağa qaldırdı və siyasətçilər önə çıxdılar. Bu cür proseslər zaman-zaman meydana gəlir və səngiyən, yüksələn, yaxud da enən dövrlərini yaşayır. Bu gün dünya ideoloji savaşların içərisində daha qlobal məsələlərlə məşğul olur. Bu gün dünyada demokratiyadan, azadlıqdan da daha qlobal problemlər var. Yaxın Şərqdə və Avropada demokratik cəmiyyətlərin qurulmasından daha təhlükəli olan terror problemləri var. Demokratiyanın sərhəddini genişləndirmək istəyən Qərb dünyası isə demokratiyaya qarşı çıxan qüvvələrin durdurulması və onların əks planlarının qarşısının alınması istiqamətində ciddi addımlar ata bilmir. Çünki yeni, daha ağır savaşlardan qorxurlar. Məsələn, Ukrayna Qərb dünyasına yaxınlaşmaq istəyəndə parçalayıb Krımı əlindən aldılar. Ölkədə yeni Luqansk respublikası yarandı. Rusiya ağır şərtlərlə Ukraynanın içərisinə girdi. Qərb Rusiyanı durdurmaq üçün ona embarqolar tətbiq etsə də, bu, istənilən effekti vermədi. Yaxud, 2008-ci ildə Gürcüstanda hadislər baş verdi və çətin də olsa qeyd etməliyik ki, 1992-93-cü illərdə bizim torpaqların böyük bir qismi işğal olundu. Bu o dövr idi ki, biz Rusiyadan tamamilə imtina edib, Qərbə inteqrasiya etmək istəyirdik. Ona görə də cəzalandırıldıq, torpaqlarımız işğal olundu. Qərb Rusiyaya gücünü göstərə bilmir və buna görə də regionda dinamiklik artmır. Bizdə isə daxildə dinamikliyi seçki prosesi, demokratikləşmə və buna bənzər məsələlər artıra bilər. Amma bu məsələdə edə biləcəyimiz cəhd Rusiyanın Azərbaycana yeni təsir dalğasını gətirə bilər. Demokratikləşmə istəyən Qərb də bunun qarşısını ala bilmir. Buna görə də proses səngiyir.

- Siz bu fikirdəsiniz ki, siyasi aktivlik üçün proseslərdə dinamika lazımdır. Mən isə o fikirdəyəm ki, o dinamikliyi məhz siyasətçi öz fəaliyyəti ilə yaratmalıdır.

- Siyasətçi heç vaxt dinamika yarada bilməz. Mənim gücüm ona çatır ki, vətəndaşlara yaşayış, idarəetmə, sosial vəziyyət, ölkə, region problemləri ilə bağlı müraciətlər edim. Vətəndaş da bunları eşidir. Siz deyən aspektdən dinamika olsaydı, onda bunları eşidən seçici olduğu yerdən gəlib mənim yanımda dayanmalı idi. Gəlib dayanmırsa, yaxud mənim dediyim onu çəkmirsə, o zaman heç kəs kimisə zor gücünə öz yanında saxlayan deyil. Eşidib gələ bilmirsənsə, demək ki, eşitdiyinin təsirini azaldan elementlər var. Məsələn, deyilir ki, Ukraynada adamlar demokratiya istədi və böyük problemlə üzləşdi. Suriyada insanlar demokratiya istədi, terrorla üz-üzə dayandı. İraqda, Misirdə, bizdə onun kimi. Mən hələlik o problemi yenidən yaşamaq istəmirəm. Çünki bunu dəyişməyin müsbət tendensiyaları hələ ki, çox azdır. Məsələn, 1987-ci ilin noyabr ayına qədər Aqanbekyan Fransada Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi haqqında bəyanat vermişdi. Hətta Ermənistanda baş verən hadisələr, insanlarımızın öz yerlərindən qovulmasının da çox az nəticələri oldu. KQB Sumqayıt hadisələrini təşkil edib, vəziyyəti sakitləşdirdi. Bütün bunlar insanların ortaya çıxması üçün yetərli olmadı. Ta o vaxta qədər ki, bir gün bizə dedilər ki, ermənilər Şuşanın Topxana meşəsini kəsir, pansionat tikmək istəyirlər.

Ona görə də deyirəm ki, bu gün dünyada gedən proseslər insanları meydana gətirə bilmirsə, dinamikanı siyasətçi yarada bilməz. Siyasətçi katalizatordur. Reaksiya olmalıdır ki, mən onu sürətləndirim. Bu yoxdursa, mən heç nə edə bilmərəm.

- Yenə də gözləmə mövqeyi seçilir...

– Bu gözləmə mövqeyi deyil. Biz sözümüzü deyirik. Amma hələlik, başqa problemlər istəmirik. Bəzən eşitməklə, qavramağın arasında böyük fərq olur. Kütlə sindromuna görə, hamı hər şeyi eşidir, amma hamı onu qavramır. Çünki ətraf reaksiyalar daha ağır məsələləri diqtə edir.

- Bəlkə etiraf etməliyik ki, bugünkü deyilən durumun özü də siyasətçilərdə müəyyən bir tənbəllik və bəhanələr yaradıb.

- Siyasətçilərin böyük səhvləri var. Xüsusən Azərbaycan daxilində. Lakin bunlar sizin dediyiniz aspktdə yox, başqa sahələrdədir. Onları demək istəmirəm. Dediyiniz aspektdə məhz mənim dediyim səbəblərdir – dünya və beynəlxalq aləmdə baş verənlərin ümumi nəticəsi dinamikliyə mane olur.

- Dinamikliyə mane olan, demək istəmədiyiniz məqamların daxili proseslərə hansı zərərləri var?

– Təbii ki, o da nəticələrə təsir edir. Amma geniş mənada yox. Bu gün ölkədə demokratik seçki keçirmək üçün müxalifətin yetərli gücü yoxdur. Amma tutaq ki, insan haqlarını qorumaq, qismən söz, mətbuat azadlığını təmin etmək və azad mətbuatı qorumaq üçün gücü var. Müxalifət bu gücünü də düzgün xərcləyə bilmir. Bu başqa mövzudur.

- İqbal bəy, cəmiyyət və siyasət mövzusunda danışılanda hər kəs müxalifətin, onun fəaliyyətsizliyi üzərində dayanır və ittihamın hədəfinə müxalifətdə olan partiyalar götürülür. Bunu nə dərəcədə doğru hesab edirsiz?

- Əlbəttə müxalifətdən soruşacaqlar, daha gedib küçədə hansısa Həsən-Hüseynin yaxasından tutmayacaqlar ki… Müxalifətin siyasi sistem içərisində vəzifəsi yaxşı idarə etməyən hakimiyyəti dəyişmək və yaxud onu durdurmaqdır. Müxalifət bunun öhdəsindən gəlmir. Bunun müəyyən subyektiv səbəbləri var, amma bu barədə danışmaq istmirəm. Çünki qarşıdan seçki ili gəlir, danışsaq müxalifətin özünün onsuz da zəif olan resursslarının üzərinə bir az da kölgə salmış olarıq. Bir də ki, dil siyasətçiyə təkcə danışmaq üçün verilməyib, gərək bir az da susmağı bacarsın.

- İqbal bəy, müxalifət deyilir, ardınca da qəribə bir ironiya səslənir, “hansı müxalifət, müxalifət var?” Bu cür sosial yanaşmaya sizin münasibətiniz nədir?

- Bəli, bu gün müxalifətçiliyimiz sosial-iqtisadi problemlərin fonunda çox zəifdir. Ola bilsin ki, o, problemi çox, sosial-iqtisadi vəziyyəti ağır olan xalqın problemlərini həll edə bilmədiyinə görə özünün daha artıq müxalifliyini hiss edib, özündən zəif gördüyü institutlara ironiya ilə yanaşır.

- Deyək ki, demokratik düşərgə dediyiniz dinamikliyi yarada bilmir, ən azı bir araya gəlib müzakirələr təşkil etməyi niyə bacarmırlar?

- Amma bunun üçün əvvəlcə hamının proseslərə eyni “pəncərədən” baxması lazımdır. Biz proseslərə fərqli “pəncərələrdən” baxırıq, bunun da səbəbi problemlərin həddən artıq çox olmasıdır. Hərə öz “pəncərəsindən” baxdığı üçün belə şəraitdə bir araya gəlmək mümkün olmur. Həmişə bizi qınayıb deyirlər ki, elə bil 1988-ci ildəki xalq deyil, o vaxt hamı bir araya gəlirdi və sair… O vaxt hamı Qarabağ məsələsinə görə bir “pəncərədən” baxırdı. 2003-2005-ci ildə də xeyli partiyalar, təşkilatlar və insanlar bir arada idi. Çünki prosesə seçki “pəncərəsindən” baxırdılar. Ayrı-ayrı dönəmlərdə meydana gələn nəticəsizlik sindromu həmin birliyi dağıdıb. İndi hərə bir yerdən baxır. Desən ki, gəlin proseslərə “seçki pəncərəsindən” baxaq, deyəcək ki, əşşi 2003-cü ildə baxmışdıq da, nə oldu? Deyirsən “sosial-iqtisadi pəncərədən” baxaq, deyir ki, hakimiyyətə gəlməmiş bunu necə edəcəksən və sair…

Bunu bir dəfə də demişdim, lətifəsi bizdən uzaq: “Yer bərk olanda, öküz öküzdən görür”. Bu gün problemlərimiz var, dünyada və regionda baş verən hadisələr hələlik bu proseslərə təkan vermir. Qəbul etsəniz də, etməsəniz də bu belədir.

- İqbal bəy, niyə partiyaların bir-biri ilə əməkdaşlıq təşəbbüsləri yoxdur. Məsələn, Ümid Partiyası hansı partiya ilə əməkdaşlıq edir?

- Axı nəyin əməkdaşlığını edək? Görürük ki, seçki mühiti yoxdur, kütləvi aksiyalar keçirmək üçün xalqdan dəstək yoxdur. Kənardan baxanlar elə bilirlər ki, müxalifətdəkilər ya bunu görmür, ya düşünmür, kordur, ağlı çatmır… Yox, görürük və hamımızın yaxşı münasibətlərimiz var. Görüşürük, danışırıq. Lakin əməkdaşlıq, birlik effektinin məqamı yoxdur. Ona görə də boş enerji xərcləməyin, yalandan insanları ümidləndirməyin mənası yoxdur. Bəzən susmaq, prosesləri gözləmək lazımdır. Biz bu gün meydana çıxsaq, Azərbaycana qarşı olan qüvvələr bundan istifadə edib elə əks təbliğat ortaya qoyar ki, Yaxın Şərqdən də pis günə qala bilərik. Biz Azərbaycanı kataklizmə doğru aparmaq istəmirik. Hakimiyyət ürəyimizcə olmaya bilər, amma dövlət bizimdir və orda yaşayanlar da bizim vətəndaşlardır. Siyasətçi bəzən məsələlərin üstündən keçir, güzəştə gedir ki, kataklizmlər yaranmasın.

- İqbal bəy, yəqin ki, prezident seçkilərində iştirak edəcəksiniz?

- Hələ bilmirəm. Bu mənim səlahiyyətimdə olan məsələ deyil. Onu qurultay müəyyən edir, o da gələn il olacaq. Bizim strukturlar, özümüz də hər seçkidən-seçkiyə hazırlaşırıq. Seçki hazırlığımız ümummüxalifətin halı kimidir. Yerdə bütün resurslar - müxalifətə münasibət - və sair zəiflədilibsə, biz də zəifik. Biz deyə bilmərik ki, hər şey yaxşıdır. Amma bəlli tərəfdarlarımız, üzvlərimiz var ki, onlar ayaqdadır və onlar bu prosesi aparırlar.

- İqbal bəy, Milli Məclisdə müxalifətdən olan partiya rəhbərlərinə qarşı demokratik düşərgədən səslənən sərt ittihamlar var...

- Çox acı haldır. Bilirsiz, insanlar, cəmiyyət problemlərin həllini gözləyir və nəticəsizliyinin acısını o cür çıxardır. Mən parlamentdə oturan 125 deputatdan heç biri üçün deyə bilmərəm ki, onlar satılıb. Amma orda adamlar tanıyıram ki, “süddən çıxmış ağ qaşıq” da deyillər. Amma sırf YAP-ı dəstəkləyənlər var. YAP üzvləri hesab edirlər ki, hər şey düzgündür, başqa cür ola da bilməz. Bunu da normal qarşılayıram. Orda adamlar var, inanırlar ki, bu yolla cəmiyyətə, dövlətə daha çox xeyir verə bilərlər. Mən kəskin şəkildə insanların üzərinə gedərək mövqelərinə görə qınamağın tərəfdarı deyiləm.

- İqbal bəy, belə hesab olunur ki, dediyiniz o dinamikliyin yaradılması üçün yeni bir model işlənməlidir. Bu modeldə köhnədən iqtidarda olub, sonradan müxalifətə keçən təcrübəli şəxslərin yer almasını labüd sayırlar. Buna fikriniz nə olacaq?

- Bunlar boş şeylərdir. Müxalifətçilikdə dinamika üçün yeni modelə yox, yeni situasiyaya ehtiyac var. İnanın ki, situasiya yaransa müxalifətin içindən, tanımadığımız insanların arasından o qədər adamlar çıxacaq ki… 1988-ci ildə ortaya çıxanları da məhz situasiya ortalığa çıxarmışdı.

Təcrübəli anlayışını isə çox tez-tez işlədirlər. Dünyanın hansı ölkəsində görmüsünüz ki, bir prezident seçiləndə desinlər ki, onun hardasa 10 il prezidentlik təcrübəsi olub. Bu harda görünüb ki, nazir təcrübəsinə görə vəzifəyə seçilsin. Nə oldu, bizə çatanda təcrübə yada düşür? Dünyanın ən böyük siyasətçilərinə baxaq görək onlar harda təcrübə keçiblər. Bu absurddur. İdarəçilik təcrübəsinə gəlincə, onu fərdlər həyata keçirmir, sistem həyata keçirir. Qanunlar işləməyəndə, adamlar “şah” olanda, adamların idarəçiliyinə ehtiyac var. Qanun “şah” olanda adamların idarəçiliyi çox az şeyi dəyişir. Hə, mən üzərimə götürsəm ki, sabah hakimiyyətə gəlib dövləti özüm idarə edəcəm, onda ölkəni bərbad günə qoyaram. Çünki mənim hər şeyi bilməyim mümkün deyil. Bilsəm ki, bütün sahələr üzrə institutlarım var və mütəxəssislərim işləyir, o zaman işləmək asanlaşar. Amma institutlar olmayanda kim hakimiyyətə gəlirsə sıfırdan başlayır.

- İqbal bəy, o zaman nəyə görə idarəçi orqanların rəhbərləri, millət vəkilləri sistemli işləyən institutları yaratmırsınız?

- Mən YAP çoxluğunun nümayəndəsi deyiləm. Mən az sayda olan müxalif partiyasının nümayəndəsiyəm və bu istiqamətdəki mövqelərimi də dəfələrlə ifadə etmişəm. Milli Məclisdə olduğum dövürdə iki çıxışımı yan-yana qoyub deyə bilməzlər ki, bu dövürdə belə çıxış edib, bu dövürdə isə başqa. Mən həmişə inandıqlarımın arxasınca getmişəm.

- İqbal bəy, deməliyəm ki, insanlar sizi yaxşı, potensiallı, seçkidə qalib ola biləcək bir siyasətçi kimi qəbul edirlər. Nəyə görə bu imkanlardan istifadə etmirsiniz?

- Mən siyasətçi olduğum üçün özümü yandırmağı da düşünmürəm. Mən Heydər Əliyevdən, Əbülfəz Elçibəydən böyük siyasətçi deyiləm. Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndə heç kəs ona sual vermədi ki, sən niyə məhz 1993-cü ildə hakimiyyətə gəldin. Eyni zamanda bu gün mənimlə bağlı müəyyən müsbət qiymətləndirmələr varsa, bu da mənim işimin nəticəsidir. Bilirsiz, Azərbaycanda siyasətə bir az şeir kimi yanaşırlar. Siyasət isə dəqiqliyi sevən elmdir. Siyasət ağız ədəbiyyatı deyil ki, qəflətən ağlından gələn bir bayatı deyəsən. Dünyada gedən prosesləri görmədən, ölkə seçicisinin istəyini görmədən hərəkət etmək olmaz. Bu gün ölkə seçicisi mənə sadəcə bir tamaşaçı kimi baxır. Meydanda yaxşı futbolçunu izləyirmiş kimi hər çıxışıma əl çalıb gedir.

- Niyə?

- Çünki ölkə gəlib elə bir mərhələyə çatıb ki, əhalinin aktiv cəhətdən proseslərin içərisinə daxil olması, öz xeyirlərini götürmək imkanları olduqca aşağıdır. Bu səndən, məndən bir başqasından asılı olan məsələ deyil. Baxın, 2005-ci ildə Azərbaycanda dəhşətli bir dinamika var idi. Çünki Buş gəlib Tiflisdə dayanmışdı, ordan bəyanat verirdi ki, demokratiyanın sərhəddi dayanmayacaq, ən uzaq nöqtələrə qədər gedəcək. “Qızılgül” inqilabı, “Narıncı” inqilab kimi reallıqlar var idi. Adamlar sual verirdi: niyə bu, Gürcüstanda, Ukraynada oldu, amma Azərbaycanda ola bilmədi.

2005-ci ildə siyasətçilərin subyektiv səbəbləri üzündən proses yarımçıq dayandı. Niyə? Çünki siyasətçilər maksimalist oldular. Siyasətçilərin istədiyi maksimal nəticələrə nə cəmiyyət, nə beynəlxalq aləm, nə ölkə rəhbərliyi hazır deyildi. Amma orta dərəcəli nəticələrə hər kəs hazır olsa da, müxalifət hazır deyildi. Müxalifətdə eyforiya yarandı, imkanlar yandırıldı və gəlib bu günə çıxdıq…

- Yanıb külü qalıb deyəsən…

- Yox elə deyil…

- İqbal bəy, belə fikirlər var ki, Qərb dövlətləri əvvəlki kimi Azərbaycanda demokratiyanın qurulmasında maraqlı deyil, doğrudanmı belədir?

- Bu yanlış fikirdir. Sadəcə Qərb demokratiya deyəndə Rusiya kimi bir dövlət çox aqressiv münasibət ortaya qoyur. Qərb onu durdurmaq üçün savaş açmalıdır. Bunu edə bilmir, çünki dünya təhdid olunur. Məsələn, Qərb Rusiyaya qarşı bu gün hamı üçün əhəmiyyət kəsb eləməyən embarqolar, maqnitski qanunu tətbiq edib. Rusiya bundan çox zərər çəkib. Qərb başa düşür ki, daha böyük savaş çıxmadan Rusiyanı içəridən zəiflətməlidir ki, ətraf dövlətlərə demokratiya gələndə caynağını uzadıb oranı dağıtmasın.

- Beynəlxalq təşkilatların Azərbaycana olan hazırki münasibəti nədir?

- Azərbaycana münasibət birmənalıdır. Azərbaycan Avropa coğrafiyasında olmalıdır. Ona görə də Yaxın “ŞərqTərəfdaşlığı” çərçivəsində intensiv danışıqlar gedir. Azərbaycan Avropa Şurası, ATƏT qarşısında götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməlidir. O öhdəliyin içərisində demokratik seçki, insan haqlarının qorunması, mətbuatın və məhkəmələrin azadlığı, o cümlədən də Ermənistan-Azərbaycan konfliktinin sülh yolu ilə həlli məsələsi durur. Bu gün Azərbaycanla münasibətlər bu çərçivədədir. Hə, hakimiyyət Qərbin ona nə qədər təsir edəcəyini bildiyi üçün bu tələblərin üstündən keçir. Amma hər şeyin çox aydın bir müstəviyə keçəcəyi vaxtı da olacaq. Bu gün Azərbaycanın Avropa Şurasından çıxarılmasının tərfdarı deyiləm. Çünki Avropa Şurasından çıxmaq bizi Rusiya – Avrasiya müstəvisinə itələməkdir. Mən bu məslədə Azərbaycanın xeyir görə biləcəyi bir amil görmürəm.

- İqbal bəy, seçkiyə bir il qalır. Artıq mətbuatda Rusiyanın, Qərbin ölkəmizdə öz “kalon”larını aktivləşdirəcəyi ilə bağlı fikirlər qeyd olunur. Hətta hakimiyət daxilində baş verən narahatlıqlarla bağlı fikirlər də var. Sizcə seçkiyə qarşı hansı təhlükələr ola bilər və hakimiyyətdaxili narahatlıq nə ilə bağlıdır?

- Mən 2018-ci il seçkiləri üçün hər hansı təhlükə görmürəm. “Kalon”ların heç biri 2018-ci il seçkisi üçün ciddi təhlükə mənbəyi deyil. Hakimiyyətin daxilində də heç bir narahatlıq yoxdur. Hakimiyyət daxilində narahtçılığın olmasını “aşağılar” özləri uydurur. Aşağılar yuxarıların mövqeyini bilmədikləri üçün hakimiyətə yaxın olmağın konturlarını cıza bilmirlər. Kimin namizəd olmasından narahatdırlar. Düşünürlər ki, birdən onlar dedikləri namizəd yox, başqası olar. Ona görə də “aşağılar” çabalamaqla cəmiyyətdə bir ajiotaj yaradırlar və mütəmadi pıçıltılara, dedi-qodulara gedirlər. Bu barədə net baxışım budur ki, hakimiyyətin nə namizədi dəyişəcək, nə də siyasəti.

- İqbal bəy, sizə də bəllidir ki, bu gün Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı “qələmin” Rusiyanın əlində olduğu qeyd olunur. Beynəlxalq təşkilatlar danışıqların və sülh variantının üzərində israrla dayanıb. Sizcə problemin həlli ilə bağlı vəziyyət nə yerdədir?

- Siyasi dinamika bu şəkildə davam edərsə, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi 5 ildən sonra da yerindən tərpənməyəcək. Bu heç də o demək deyil ki, vəziyyət gərginləşəcək. Heç bir gərginlik olmayacaq. Sadəcə, Azərbaycan ümidlə gözləyəcək ki, torpaqlarını qaytaracaqlar, Ermənistan da gözləyəcək ki, nəhayətdə Azərbaycan Dağlıq Qarabağdan əlini çəkəcək, o da işğal etdiyi torpaqlara hökmüran olacaq. Azərbaycan hələlik Qərblə Rusiya arasında manevr edir. Amma bu cür siyasət uzun vədəli siyasət deyil. Çünki bir müddətdən sonra Azərbaycandan da seçim etməyi tələb edəcəklər. Çünki Qərblə Rusiya arasında hamının düşündüyü kimi yumşalma baş vermir, əksinə, gərginləşmə davam edir. Elə nüanslar var ki, bu gün görünməsə də, bir müddətdən sonra görünəcək. Lakin Putin dövrü nə qədər sərt dövr olasa da, post-putin dövrü Rusiya üçün o qədər ağır olacaq. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin tənzimlənməsi məhz həmin dövr baş verəcək.

- İqbal bəy, “Şərq Tərəfdaşlığı” Sammitinin 24 noyabr tarixli bəyannaməsində Avropa İttifaqının ölkələrin ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyi xüsusilə vurğulandı, “öz müqəddəratını təyinetmə” ifadəsinə yer verilmədi. Sənəddə “Avropa İttifaqı bütün tərəfdaşlarının ərazi bütövlüyünü, müstəqilliyini, suverenliyini dəstəkləyir” – ifadəsi yer aldı. Bu Bəyənnamə münaqişəyə yanaşmada hansı yeni nüansları ortaya qoyur?

- Katalonlara minnətdar olsunlar. İspaniyada baş verən hadisələr nəticə etibrilə buna gətirib çıxardı. Ümumlikdə, müsbət bir haldır. Ən azı bizim haqqımızı tanıyırlar. Bir dönəm gələcək ki, biz bundan istifadə edəcəyik. Amma geniş anlamda real nəticəyə söykənən bir şey deyil. Çünki torpaqlar işğal altındadır. Amma hüququn aliliyi nöqteyi-nəzərindən götürəndə, bizim xeyrimizədir. Düzdür, bu gün Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi beynəlxalq hüqu çərçivəsində həll olunmur, siyasi yolla həllinə çalışırlar. Amma siyasətin də özünün söykəndiyi bir hüquq var ki, bunun elementlərindən biri də bizim ərazi bütövlüyümüzün tanınmasıdır və ümumilikdə yaxşı haldır.

Tahirə Qafarlı
Versus.Az