Sərdar Cəlaloğlu: “Hamı onu xalqa “vahid lider” kimi sırımağa çalışsa da, alınmayacaq”

Azərbaycan Demokrat Partiyasının (ADP) sədri Sərdar Cəlaloğlunun Versus.az-a müsahibəsi

- Sərdar bəy, müxalifətin Xalq Hərəkatı deyilən bir təşkilatı yarandı və bu gün onun daxilində, ətrafında müxtəlif səpkili müzakirələr gedir. Hərəkatla bağlı proseslərə nəzər salsaq, mövcud ictimai-siyasi durumun fonunda müxalifətin buradakı təşkilatlanmasını necə dəyərləndirərdiniz?

- Xalq hərəkatları iki cür meydana çıxır; biri aşağıdan başlayaraq yuxarıya doğru gəlir, digəri isə yuxarıdan başlayıb aşağıya doğru gəlir. Adətən yuxarıdan başlayan təşkilatlanma xarici qüvvələrə qarşı mübarizədə yaranır. Daxili proseslərdə isə adətən aşağıdan təşkilatlanma olur. Məsələn, 2-ci dünya müharibəsində Avropa ölkələrində Hitlerə qarşı başlayan mübarizə yuxarıdan başlayan xalq hərəkatlarına nümunədir. Yəni ölkədə mövcud olan siyasi partiyalar fikir ayrılıqlarına baxmayaraq birləşiblər və xarici düşmənlərə qarşı vuruşdular. Amma məsələn, Rusiyada, İranda olan xalq hərəkatları  aşağıdan birləşmə nəticəsində meydana gəlib. Yəni narazı kütlələr yavaş-yavaş ayağa qalxıblar və sonra yuxarılar birləşiblər.

Guya məqəsdləri daxili vəziyyəti dəyişdirmək olsa da, görünən odur ki, forma tamamilə fərqlidir. Yəni bu, xarici düşmənlərə qarşı yaradılan hərəkatlara uyğun bir yolu gedir. Bu da Xalq Hərəkatında çox ciddi problemlər yaradır. Məsələn, indiki halda görünən odur ki, Xalq Hərəkatı təşkilatı bir siyasi partiyanın yaranmasının gedişatını edir.

“Və həqiqi mənada xalq hərəkatı olmayacaq”

- Xalq hərəkatının yuxarıdan yaranmasını qeyd etməklə nəyə işarə edirsiniz, nəyi pisdir?

- Yəni əvvəlcə idarə heyəti, sonra isə onun yerlərdə strukturları yaranıb. Halbu ki, əvvəlcə yerlərdə strukturlar yaranmalı idi, sonra onlar gəlib rəhbərlərini müəyyənləşdirməliydilər. Bu da  müəyyən bir problemlərə gətirib çıxarır. Yəni, yuxarıdan başlanan təşkilatlanmanın əsas şərti budur ki, orda hansı siyasi qüvvələr təmsil olunubsa, xalq hərəkatı da həmin qüvvələrə uyğun adamları əhatə edir. Bu da məhdudlaşdırıcı xassəyə malikdir və həqiqi mənada xalq hərəkatı olmayacaq. Bu olacaq  müəyyən bir blokda birləşmiş siyasi qüvvələrin hərəkatı... Ancaq aşağıdan, fərqli ideologiyalara, fərqli düşüncələrə malik adamlar ümumi bir məqsəd altında birləşəndə, artıq o, siyasi hərəkat deyil, xalq hərəkatı olur.

“O zaman Müsavatla, AXCP rəhbərinin kənarda qalmaq imkanı qalmazdı”

- Sizcə burda xalq hər hansı siyasi təşkilatın maraqlarının önə çıxmasına imkan vermir?

- İndi rəhbərliyə baxıb hərəkata qoşulurlar. Məsələn, tutaq ki, Azərbaycan Demokrat Partiyasının nümayəndəsi baxıb görəndə ki, rəhbəri orda yoxdur, ora qoşulmaq istəmir. Sən nə qədər desən də ki, xalq hərəkatıdır, istəmir. Əksinə, “Boz qurd”ların hamısı böyük həvəslə ora qoşulurlar. Çünki baxırlar ki, İsgəndər Həmidov onun rəhbəridir. Məsələn, tutaq ki, bu gün orda müavatçılar, Xalq Cəbhəsinin üzvləri varmı, yox. Çünki nə Müsavat, nə AXCP bu təşkilatın rəhbərliyində təmsil olunmurlar. Amma proses aşağıdan başlanılsaydı, məsələn, yerlərdə bir müsavatçı, bir cəbhəçi və yaxud başqa partiyanın üzvləri, liderlərinin hansı mövqedə olmasına baxmayaraq təşkilatlansaydılar, o zaman müxtəlif partiya üzvlərinin birləşdiyi bir təşkilat kimi Müsavatla, AXCP rəhbərinin kənarda qalmaq imkanı qamazdı.

“Biz Azərbayacan Xalq Hərəkatına ehtiyatla yanaşırıq”

- ADP ordadır?

- Buna məcburuq. Hərəkatın ən azı inkişaf etməsi üçün biz orada varıq, amma rəhbərlikdə təmsil olunmuruq. Bilirsiz ki, hər yaradılan təşkilat həmişə xalqın xeyrinə işləmir. Çox vaxt ziyan da vura bilər. Biz ən azı zərərli təsirlərin qarşısını almaq üçün hərəkatda iştirak edirik. Amma hərəkatın özü xalq hərəkatlarına uyğun formalaşdırılmadığına görə, bizim gözlədiyimiz nəticələri verməyə bilər.

- Niyə idarə heyətində təmsil olunmursuz?

- Çünki ilk vaxtdan başladılar hər şeyi televiziya qabağında etməyə. Amma idarə heyətinin formalaşması və hərəkatın elan olunması gizli oldu. Açığını deyim ki, o vaxtdan biz Azərbayacan Xalq Hərəkatına ehtiyatla yanaşırıq. Çünki bir qurumun yaradılması, onun formalaşması ilə bağlı aydın bir təsəvvür yoxdursa, ona gözüyumulu qoşulmaq olmaz. Sən “zurnanın kimin çaldığını” bilmirsənsə, qol götürüb oynamağın gülüşdür. Gərək bu prosesin hardan qaynaqlandığını biləsən. Buna görə də bir qədər ehtiyatlı mövqe tuturuq, idarə heyətində təmsil olunmuruq.

Amma bütövlükdə bu fikirdəyəm ki, bu gün Azərbaycanda bir passionarlıq başlayıb. Etiraf eləmək lazımdır ki, mənim əvəl elə fikirlərim var idi ki, indiki çıxışlarımdan 100 dəfə yüksək səviyədə idi, amma ona 30-40 adam baxırdı. İndi ondan qat-qat aşağı səviyyədə çıxış edirəm, görürəm ki, 60-70 min adam baxıb.  Niyə?..

Və yaxud, həmin hərəkatda olan adamları götürək. Bilirsiz ki, ortalıqda təzə adam yoxdur, məsələn, həmin o Qurban Məmmədov. Dünənə qədər  nə qədər danışırdısa, heç qulaq asan yox idi. Amma bu gün özünün böyük bir elektoratı var, 100 minlərlə adam baxır... Bunun səbəbi liderin kimliyi deyil. Bu aşağıdan passionarlığın meydana gəlməsidir. Kütlələrdə həyəcan əmələ gəlməyə başlayıb, indiyə qədər şüuraltında hakimiyyətə qarşı saxlanan fikirlər sel kimi düşüncəyə, şüura qalxıb.  

“O nöqtəyə çatandan sonra artıq insanlar təftəlşüur olaraq küçələrə çıxacaq”

- Nizamsız kütlə düşüncəsi...

- Düzələcək. Biz hələlik, Azərbaycan xalqının elliklə ayaqlanmasının ərəfəsindəyik. Oyanma başlayıb... Sabirin bir sözü var ey: “tək-tək ayılanlar varsa da, haqq-dadıma çatsın...” İndi biz həmin mərhələdəyik...

- Bu nəyi dəyişəcək, nəyə təsir edə biləcək ki?

- Necə yəni nəyi dəyişəcək? Bu, ictimai fikirdir... Bilirsiz, iki cür şüur var: biri iradəli şüur, yəni sən düşünür, ona uyğun da hərəkət edirsən. Biri də var təftəl şüur, yəni özün də bilmədən müəyyən məsələlər ağlına gəlir. Buna kollektiv şüur da deyilir. Bu, hamının beyninə eyni vaxtda gələn ideya... Bax, bu gün Azərbaycanda bu kollektiv şüur işə düşməyə başlayıb. Hətta hökumətdə təmsil olunan adamlar belə, özləri bilmədən bu prosesə qoşulurlar. Biri kasıbçılıqdan qoşulur, adam da var ki, 2-3 restoranı, şadlıq sarayları var, o da qoşulur. Özü də bilmir niyə? Kollektiv şüur budur. İnsan bunu iradəvi olaraq düşünmədiyinə görə, düşüncəsində gedən mühakiməni qiymətləndirə bilmir, amma o ideyanın ətrafında fəaliyyət göstərir. Kollektiv şüur kütlə yaradır və bu şüurun bir kritik inkişaf nöqtəsi var. O nöqtəyə çatandan sonra artıq insanlar təftəlşüur olaraq küçələrə çıxacaq. Biləcək ki, qarşıda polis, başqa manelər, təhlükələr var, amma özündən asılı olmayaraq çıxacaq... Necə ki, rus qoşunları Bakıya yeridiləndə 1 milyon adam tankın qabağında durmuşdu... İndi motaskletli polisi görsələr də bir nəfər çıxar? Amma o vaxt tankı görə-görə insanlar niyə küçələrə çıxdılar. Çünki həmin an insan bilmir niyə belə edir. Məsələn, qəhrəmanlar təftəlşüurla fəaliyyət göstərən adamlardır. Adi situasiyada baxırsan ki, zəif, sakit görünür, amma müharibədə ona “siqnal” gəlir ki, bunu elə. Görürsən ki, adam “ölümü” görə-görə üstünə gedir. Qəhrəmanlar belə olur. Kütlə də təftəlşüurla hərəkət edəndə onun qarşısında heç nə dura bilmir. Bu gün kütlə psixologiyası, kollektiv şüur aktivləşib, təftəlşüurla ideyalar hamıya gəlir. Mən müxtəlif qruplarda olan insanlarla yaxından təmasdayam. Hamıdan da bu sualı eşidirəm: “axırımız necə olacaq”... Bu sual indi ortaya çıxır. Bir azdan, “axırımız belə olmalıdır”-sözlərini eşidəcəyik. Polis, zabit, hökumətdə olan bəzi məmurlar da deyəcəklər ki, yox, belə olmalıdır. Hə, onda inqilab qaçılmazdır. Hələlik hamı “necə olacaq” deyir. Bu da o deməkdir ki, şüuraltı axtarış gedir - dincyolu seçsin, yoxsa inqilabi yolu?..

- Demək bu, daha böyük təhlükədən xəbər verir...

- Biləsiz ki, kollektiv şüur yanlış qərar vermir. Məsələn, bəzən Çarın ən yaxın adamı belə, inqilabçılara dəstək verib. Şahın ailəsinin ən yaxın adamları da inqilabçılara dəstək verib. Onlar özləri də bilmirlər ki, niyə qardaşının əleyhinə çıxışlar edirlər. İndi iqtidardakılarda da kollektiv təftəlşüurun aktivləşməsi baş verir. Bu o deməkdir ki, tutaq ki, ayrı-ayrı komitə sədrləri xalq hərəkatına, yaxud ADP-yə dəstək verə bilər, hər cür yardım da edə bilərlər...

“Bu gün müxalifət arasında bir növ daxili mübarizə gedir”

- Sərdar bəy, indi müxalifətin özündə, Xalq Hərəkatında olan insanlar bir-birinə “arxadan vurulmadan, təşkilatı dağıtmaq istəklərindən, müxalifətin “aktyorluq” etməsindən danışır”, bir-birinə qarşı ittihamlar irəli sürülür. Bəlkə də sizin dediyiniz o təftəlşüurla çıxış edənlər deyirlər ki, Hərəkatda köhnələrin yenə “köhnə hava çalması” münasibəti ortaya qoyulur. Sizin müşahidlər nə deyir?

- Yox, burda bir qrup psixologiyası var. Heyvanlar aləmindəki, xüsusiyyətlər insanda da var. Məsələn, heyvanlar arasında bir növ daxili mübarizə var, bir də növlərarası mübarizə. Növdaxili mübarizə bir növün daxilində olur. Bu gün Azərbaycan müxalifətinin daxilində olan mübarizə növdaxilidir. Azərbaycan iqtidarı ilə müxalifət arasında gedən mübarizə isə növlərarası mübarizədir. Növdaxili mübarizə ilə, növlərarası mübarizə fərqli məqsədlər daşıyır. Növdaxili mübarizədə bir-birini məhv edib, tamamilə sıradan çıxarma yoxdur, çünki bu maraqlarına ziddir. Növdaxili mübarizənin əsas məqsədi növü saflaşdırmaqdır. Heyvanlar aləmində erkəklər bir-biri ilə vuruşurlar ki, daha sağlam nəsil əmələ gəlsin. Amma şir gəlib bir ceyranı parçalayırsa, məqsədi sürünü saflaşdırmaq deyil, sadəcə qidalanmaqdır. Bu baxımdan Azərbaycan müxalifətinin mövqeyi öz mübarizəsinin daha effektli, verimli olmasına çalışmasından irəli gəlir. Azərbaycanda hamı bir nəfərə desə ki, “satqındır, xəyanətkardır” mən onu deyərəm. Amma məsələn, müəyyən qrup Əli Kərimlini xəyanətkar, satqın adlandırır, müəyyən qrup qəhrəman... İsa Qəmbəri bir qrup satqın-xəyanətkar adlandırır, müəyyən qrup qəhrəman. Sərdar Cəlaloğlunu da həmçinin. Bu da o deməkdir ki, hər kəs öz liderini düz, başqasını xəyanətkar hesab edir. Bu zaman biz kimin satqın, kimin qəhrəman olduğunu necə müəyyənləşdirə bilərik. Bu artıq növdaxili prosesdir. Yaxşı, bu məsələnin axırı necə olacaq...

- Necə olacaq?

- Kim kütləyə düzgün ünvanlanan mesajlarla, attığı addımlarla beynəlxalq ictimaiyyətə təsir etmək baxımından daha çox qabağa çıxa biləcəksə, heç kəs onu yolundan saxlaya bilməyəcək. Daha  söyüşlə, başqalarına böhtan etməklə, “sən gəl mənə tabe ol”, deməklə yox ey!..  Bu gün Əli Kərimli Azərbaycan xalqının “vahid lider” keyfiyyətlərinə malikdirsə, heç kəs onu bu yoldan saxlaya bilməz. Amma malik deyilsə və hamı yıxışıb onu xalqa “vahid lider” kimi sırımağa çalışsa da, alınmayacaq. Eləcə də başqalarını...

“Bunlar ictimai rəy deyil, qrup rəyləridir”

- Bir az əvvəl təftəlşüurla “ictimai rəyin dəyişməsi” kimi maraqlı fəlsəfəyə toxundunuz. Sizcə, bu gün internet üzərində gedən “atışma”ları ictimai rəyin “qələbəsi” kimi təqdim etmək olar?

- Bilirsiz, bizim Azərbaycanda sosial məsələlərə qeyri-elmi yanaşma var. Axı ortada sosiologiya var, psixologiya, qrup psixologiya və sair elmlər var... Artıq elmi cəhətdən sübut olunub ki, hansı proses necə inkişaf edir. Bu gün söyüş briqadaları yaradan müəyyən qruplar var ki,  insanlara pul verib oturdublar internetdə. Onlara göstəriş verilib ki, Sərdar Cəlaloğlu, İsa Qəmbər danışanda, söy. Fərqi yoxdur, onun liderinin apardığı işin xeyrinə söz deyəndə də söyür. Çünki ona göstəriş veriblər ki, söy... Öz tərəflərində xalqın mənafeyinə zidd fikirlər deyəndə isə onu alqışlayırlar. Artıq bu qrup rəyləridir. Məsələn “AzəriFredoom”da tərəfdarlarının hamısı Qurban bəyi qaldırıblar göylərə, yerdə qalan bütün liderləri vururlar yerə. Eləcə də “Azad söz” - Qənimətin televiziyası, Əli Kərimlini qaldırıb göylərə, yerdə qalan bütün liderləri vurub yerə. Sabah Sərdar Cəlaloğlu da bir televiziya açacaq, onda məni qaldıracaq göylərə, qalanlarını vuracaq yerə. Bunlar hələlik ictimai rəy deyil, qrup rəyləridir.

- Qrup rəyləri ictimai fikrə necə təsir edə bilər?

- Qrup rəyləri əsasında Azərbaycan xalqının nə düşündüyünü təyin etmək mümkün deyil. Qruplar toplaşaraq vahid bir mövqe sərgiləyərlərsə, bu olacaq Azərbaycan xalqının ictimai rəyi. Tutaq ki, mən, Əli Kərimli və İsa Qəmbər bir yerdəyik və bir qərar qəbul elədik. Bunu nə müsavatçı söyə bilər, nə cəbhəçi, nə də demokratlar. Yəni qərarın tərəfdarları daha geniş olduğuna görə, xalq bu ideyanı mənimsəyəcək. Amma ayrı-ayrılıqda bizim ən müqəddəs ideyamız belə, tənqid olunacaq. Dində də belədir. Bilirsiz ki, yüzlərlə təriqətlər var, onlardan biri yalnız özünü düzgün yerdə, qalanları səhv hesab edir, yerdə qalan bütün təriqətlər isə onu səhv hesab edir. Ona görə də parçalanma və zəifləmə əmələ gəlir. Azərbaycanda vəziyyət hələki belədir. Çünki kim -“yalnız mən düzəm, yerdə qalanlar səhvdir”, deyirsə, o, eyniylə özünə qarşı eyni sərt münasibət yaradır.

- Sizin Xalq Hərəkatına sanki gözləmə, laqeyd yanaşmanız var.

- Yox, biri var, Xalq Hərəkatı adında bir təşkilat, biri də var xalq hərəkatı... Söhbət təşkilatdan gedirsə, gözləmə mövqeyində deyilik, orda təmsilçiliyimiz var, tədbirləri bizim partiyada keçirilib, onlara dəstək veririk. Amma, dediyim kimi onun xalq hərəkatı olmadığı qənaətindəyəm. Çünki cəbhə orda yoxdur, müsavat orda yoxdur. Orda geniş xalq kütlələri təmsil olunmur, qeyri-hökumət təşkilatları, həmkarlar, mətbuat təmsil olunmur. Bu qədər qüvvə kənarda qaldığı halda, onu xalq hərəkatı adlandırmaq olmaz. Hətta 11-20 faiz Azərbayacan xalqı onu təqdir edib, rəğbət bəsləsə də, yenə də xalq hərəkatı adlandırmaq olmaz. O sadəcə siyasi təşkilatdır. Biz ona o zaman Xalq Hərəkatı deyərik ki, 50+1 Azərbaycan vətəndaşı qoşulsun. Özləri də deyirlər ki, hələlik sayları azdır. Ən azı 5 milyon insan qoşulsa, təşkilatın adı başqa olsa da, özü Azərbaycan Xalq Hərəkatı olacaq.

“İsgəndər Həmidov hökumət üçün təhlükə yarada bilməz”

- Sərdar bəy, İsgəndər Həmidovun bir neçə dəfə yolda saxlanaraq polis idarələrinə aparılması, müəyyən xəbərdarlıqla buraxılması barədə məlumatlar yayıldı. Sizin təhlillərinizə görə də, bu təşkilat heç də güclü deyil. O zaman guya hansı təhlükənin qarşısını almağa çalışdılar?

- Bu gün Azərbaycanda elə bir vəziyyət yaranıb ki, İsgəndər Həmidov yox, ondan qat-qat aşağı səviyyəli bir adamın aktivlik göstərməsi hökumət üçün təhlükə yarada bilər. Azərbaycandakı vəziyət əvvəlki kimi deyil. Əvvəllər Azərbaycan xalqı siyasi fikirlərə, debatlara bu cür həssas deyildi.

Digər tərəfdən, hakimiyyəti təmsil edənlərin sosiologiyadan başı çıxmır. Axı bu addımlar inqilabın qarşısını ala biləcək addımlar deyil. Hakimiyyətdə olanlar – polis, prokurorlar elə bilirlər ki, əvvəlki kimi çağırıb bir adama “xox” gəlsələr, lideri həbs eləsələr, birini işdən qovsalar, hamı gedib oturacaq yerində.

Xalq Hərəkatlarında liderlər 2, 3, 4-cü dərəcəli rola malikdirlər. İsgəndər Həmidovu tez-tez tutanlar indiki hadisələrlə bundan əvvəlki hadisələrin fərqini başa düşə bilmirlər. Bundan əvvəl bir lideri tutub hərəkatı illərlə yatırda bilərdin. İndi əksinədir, nə qədər çox adam tutacaqsansa, nə qədər çox adama represiya edəcəksənsə, xalq hərəkatı bir o qədər sürətlənəcək və güclənəcək, radikal xarakter alacaq. Bunu başa düşmək lazımdır. Xatırlayırsız, 1988-ci ildə meydan hərəkatı oldu,  Vəzirovun vaxtında... O vaxt 5 min adam tutmuşdular. 5 min adamın həbs olunmasına baxmayaraq, küçədəki aktivlik aşağı düşmədi. Əksinə, o adamlar tutulduğuna görə hərəkat daha da radikal xarakter aldı. Bu həm İranda, həm çar Rusiyasında, həm də digər inqilablarda belə olub. Hökumət baxıb ki, repressiyalar əks effekt verib, dərhal başlayıblar başqa addımlar atmağa. İndi siz ardıcıl olaraq İsgəndər Həmidovu apardıqca narazılıq getdikcə güclənir. O adamlar sadəcə olaraq başa düşmür ki, indiki situasiya əvvəlkilərlə eyni deyil. İndi İsgəndər Həmidovu, Sərdar Cəlaloğlunu tutun, öldürün xeyri yoxdur, bu hərəkatdırsa, qarşısını ala bilmərsiniz.

Bunun qarşısını almağın bir yolu var, bu hərəkatın tələb etdiyi islahatları həyata keçirməlisiz. Yoxsa sanki bir sel gəlir, sən də istəyirsən ki, onun qarşısına divar hörəsən. Mahatma Qandinin belə bir sözü var. O deyir ki, əgər, sel gəlirsə və siz onun qabağını kəsəcəksinizsə, öz məcrasından çıxıb daha abad yerləri dağıdacaq. Amma siz selə dəyməsəniz, o öz yatağını özü müəyyən edəcək, az bir itki ilə çıxıb gedəcək. İndi də xalq hərəkatı yaranarsa və siz bunun qarşısını alacaqsınıza, bu, o istədiklərindən kənar şeylərə ziyan vuracaq. Amma siz ona dəyməsəniz və islahatlar keçirsəniz, müəyyən mənada sakit şəkildə çıxıb gedəcək. İndi Azərbaycan iqtidarı başa düşməlidir ki, siyasəti əvvəlki illərdəki kimi davam etdirəcəksə özünə qarşı daha kəskin reaksiyalara səbəb olacaq.

İndi əhalidə passionarlıq başlayıb, polis əvvəlki kimi səni qorumayacaq, öz məmurların səni qorumayacaq, öz qardaşın səni qorumayacaq. Passonarlıq yavaş-yavaş genişləndikcə daha çox adam bu prosesə qoşulacaq. Bunu tənzimləmək lazımdır, qarşısını almaq yox. Xalqın istədiklərini bir-bir ona verməlisən və bunu da ağıllı şəkildə etməlisən. Yoxsa xalqın istəklərinə zidd gedib təzdən repressiya etmək və yaxud da aldadıcı  addımlar atmaqla sən ancaq daha təhlükəli bir situasiya yaradırsan. Əvvəl hökumət pensiyaları 10-20 qəpik qaldıranda camaat bundan çox böyük razılıq edirdi. İndi 18-20 faiz pensiyaları artırıb, ayrı-ayrı qrupların maaşlarını iki qat artırıb heç kəs razı deyil. 10 dəfə artırsa da razı qalmayacaq. Çünki artıq o cür yollarla xalq hərəkatının qabağını almaq mümkün deyil.

Tahirə Qafarlı
Versus.az