“Narahat ayaqlar sindromu psixoloji xəstəlik deyil”

12:56 02-05-2021 | 1403 | Sağlamlıq

Nərminə Abbasova: “Bu xəstəliklərə dəmir çatışmazlığı anemiyası, diabet və artrit daxildir”

“Narahat Ayaqlar Sindromu yuxu ilə əlaqəli bir hərəkət pozğunluğudur. Xəstələr gecə ayaqlarını hərəkət etdirmək üçün dözülməz bir istəyə sahibdirlər. Əksər xəstələr ayaqlarındakı xoşagəlməz hissləri izah etməkdə çətinlik çəkirlər. Tez-tez “uyuşma” və ya “qarışqa gəzməsi” kimi təsvir edilir. Bu, sancılardan çox fərqli bir hissdir”.

Bunu Versus.Az-a narahat ayaqlar sindromundan danışan ailə həkimimiz, MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt NƏRMİNƏ ABBASOVA bildirib.

Həkim-terapevtin sözlərinə görə, ayaqları tərpətmək və uzatmaq ağrıları müvəqqəti azaldır:

“Bəzi xəstələrdə ayaqlarda olduğu kimi, qollarda da oxşar xoşagəlməz hisslər olur. Bəzi narahat ayaqlar sindromu olan xəstələrin şikayətləri davamlı deyil, bəzilərinin şikayəti isə hər gecə baş verir. Bu səbəbdən xəstələrin çoxunun yuxu keyfiyyəti pozulur. Yaxşı yatmaqlarına baxmayaraq, gün ərzində çox yorğun ola bilərlər. Bu səbəbdən peşə və ictimai həyatları pozula bilir”.

Nərminə xanım deyir ki, gündüz yuxusu narahat ayaqlar sindromunun problemlərindən biridir. Onun sözlərinə görə, bu xəstələr tez-tez maşın və ya təyyarə ilə səyahət etməkdə çətinlik çəkirlər:

“Eynilə uzun müddət oturmalı olduqda çətinlik çəkirlər. Narahat ayaqlar sindromu keyfiyyətsiz yuxuya və yuxu kəsilməsinə səbəb olduğu üçün narahatlıq və depressiyaya da səbəb ola bilər. Narahat ayaqlar sindromu xəstələrinin əksəriyyətində “Yuxu zamanı Periyodik Ayaq Hərəkəti Pozğunluğu” adlanan bir xəstəliyə rast gəlinir. Xəstələrdə yatarkən tez-tez ayaq barmaqlarının geriyə doğru əyilməsi görülür. Bu, ayaq biləyi, diz və budun uzanması şəklində oynaq hərəkəti ilə müşahidə edilə bilər. Periyodik ayaq hərəkətləri müəyyən fasilələrlə baş verir. Bu fasilələr 20-40 saniyə çəkir. Gecənin ilk yarısında daha tez-tez baş verir. Paralel xəstəliklər olan narahat ayaqlar sindromu kimi bu xəstəlik də ayaqlarda və bəzən qollarda ola bilər”.

Nərminə xanım bildirdi ki, narahat ayaqlar sindromundan fərqli olaraq, “Yuxu zamanı Periodik Ayaq Hərəkəti Pozğunluğu” demək olar ki, həmişə yuxuda olur. Xəstələr bu vəziyyətdən xəbərdar olmadıqları üçün çətin ki, onu idarə etsinlər:

“Əksinə, narahat ayaqlar sindromu simptomları gün ərzində görünür və ayaqlarda xoşagəlməz hisslər olduğu üçün qılçalar könüllü olaraq hərəkət edir. Qeyd edim ki, “Yuxuda Periodik Ayaq Hərəkəti Pozğunluğu” narahat ayaqlar sindromu kimi yuxu keyfiyyətini də əhəmiyyətli dərəcədə poza, eyni zamanda yuxu zamanı qısamüddətli oyanmalara səbəb ola bilir. Bu, xəstənin fərq etmədiyi qısamüddətli oyanmalara “mikroarousal” deyilir. Xəstələr gün ərzində asanlıqla yuxulaya bilər. “Yuxu zamanı Periodik Ayaq Hərəkatı Bozukluğu” yalnız xəstənin deyil, eyni yatağı paylaşan ortaqların da yuxusunu narahat edə bilər. Bu həyat yoldaşları, bütün gecə xəstə tərəfindən təpikləndiklərini söyləyə bilər. Yenə də ayaq hərəkətləri səbəbi ilə örtdükləri yataq örtüyü aça və ya yıxıla bilər”.

Həkim deyir ki, narahat ayaqlar sindromu xəstələrinin əksəriyyətində başqa vacib xəstəliklər yoxdur. Bu xəstəlik həm qadınlarda, həm də kişilərdə olur:

“Xəstəliyin spontan regresiyası hamiləlik kimi bəzi xüsusi şərtlər xaricində nadirdir. İllər ərzində bir səbəb olmadan tez-tez eyni şəkildə olur. Kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinir. Ailəsində narahat ayaqlar sindromu olan uşaqlarda da narahat ayaqlar sindromu ola bilər. Bəzən uşaqlarda olan bu şikayətlər səhvən “böyüyən ağrılar” olaraq xarakterizə edilir. Bəzən bu uşaqlara səhvən xalq arasında “hiperaktiv” olaraq bilinən “diqqət çatışmazlığı-hiperaktivlik sindromu” diaqnozu qoyulur. Ancaq bu uşaqlar hiperaktiv olduqları üçün deyil, narahat ayaqlar sindromu səbəbiylə ayaqlarını hərəkət etdirməli olduqlarından yerlərində qala bilmirlər. Narahat ayaqlar sindromu olan xəstələrin 80%-də “Yuxu zamanı Periodik Ayaq Hərəkatı Pozğunluğu” var”.

Həkim-terapevt bildirdi ki, narahat ayaqlar sindromu olan xəstələr şikayətlərini izah etməkdə çətinlik çəkirlər. Onun sözlərinə görə, bu vəziyyət psixoloji bir xəstəliyin simptomu kimi səhv təsvir edilə bilər:

“Ancaq narahat ayaqlar sindromu psixoloji xəstəlik deyil. Beyində vasitəçi rolunu oynayan bir maddə olan Dopamin xüsusilə vurğulanır. Çünki sinir sistemində dopamin artıran dərmanlar müalicədə təsirli olur. Bəzi xəstəliklərdə bu sindromun sıxlığı yüksəkdir. Yəni bu xəstəliklərin narahat ayaqlar sindromu üçün zəmin yaratdığını söyləmək olar. Bu, dəmir çatışmazlığı səbəbindən anemiya, ayaqlarda qan dövranının pozulması, yırtıq və ya ayaq sinir pozğunluğu, böyrək xəstəlikləri, əzələ xəstəlikləri, alkoqolizm, bəzi vitamin və mineral çatışmazlıqlar kimi xəstəliklərdir. Qeyd edim ki, sadaladığım xəstəliklərdən heç biri olmayan RLS xəstələrinin yaxınlarından birində RLS olma ehtimalı 50%-dir. Bu, xəstəliyin irsi ola biləcəyinə işarədir. Bu irsi forma çox vaxt gənc yaşlarda, bəzən uşaqlıqda da başlaya bilər və müalicə genetik olmayan formadan daha çətindir. Bəzi depressiya, allergiya dərmanları və ağrıkəsiciləri RLS simptomlarını ağırlaşdıra və ya buna səbəb ola bilər. Kafein, alkoqol və siqaret xəstəliyin əlamətlərini daha da ağırlaşdırır”.

Həkim-terapevt bildirdi ki, narahat ayaqlar sindromu diaqnozunu həkim-nevroloqlar və ya yuxu xəstəlikləri ilə məşğul olan mütəxəssislər təyin edə bilərlər:

“Sindromun əlamətləri ümumiyyətlə kifayət qədər tipikdir və diaqnoz üçün əlavə testlərə ehtiyac yoxdur. Diaqnozda şübhə olduqda və ya narahat ayaqlar sindromu halının meydana gəlməsini asanlaşdıran əlavə bir xəstəlik olduqda, bunun aşkarlanması üçün qan testləri, EMG və ya bütün gecə yuxu testi tələb oluna bilər. Əgər hər iki ayağınızda narahatlıq hissi və buna görə hərəkət etmək istəyi varsa, bu hiss ayaqlarınızı hərəkət etdirərək müvəqqəti olaraq azalır və ya yox olursa, yəni bu şikayətləriniz varsa, RLS-ləriniz var”.

Narahat ayaqlar sindromu necə müalicə olunmasından da danışan Nərminə xanım bildirdi ki, ilk addım narahat ayaqlar sindromunu asanlaşdıran və ya səbəb olan başqa bir xəstəliyin olub-olmadığını müəyyənləşdirməkdir. Onun sözlərinə görə, bu xəstəliklərə dəmir çatışmazlığı anemiyası, diabet və artrit daxildir:

“Bəzi dərmanların istifadəsi də şikayətləri artıra bilər. Bu xəstəliklərin müalicəsi və ya dərmanların dayandırılması bəzən şikayətləri azalda bilir, amma nadir hallarda tamamilə yox olur. Onu da deyim ki, bu asanlaşdırıcı xəstəliklər ən uyğun şəkildə müalicə olunsa da, narahat ayaqlar sindromu ilə bağlı şikayətlər davam edir. Narahat ayaqlar sindromunun yüngül formalarında isti vanna, ayaq masajı, isti dəsmal, buz tətbiqetmə, ağrı kəsicilər, müntəzəm idman və kafeinli içkilərdən çəkinmək kimi xəstənin özü tərəfindən tez-tez aşkar edilən tədbirlər faydalı ola bilər. Ancaq orta və ağır narahat ayaqlar sindromu olan xəstələrdə bu tədbirlər kifayət deyil və müalicəsində istifadə olunan dərmanlar almaq mütləqdir. Dərmanların effektivliyi xəstədən xəstəyə dəyişə bilər”.