Pənah Hüseyn: “Bu “addım” açılımın, islahatların yenidən geriyə atılması olar”

Regiondakı vəziyyət gərgin olaraq qalır. İctimai-siyasi gündəm, geopolitik durum o qədər qarışıqdır ki, proseslərin düzgün məcraya yönəlməsi ağıllı və qətiyyətli tədbirlərin görülməsini tələb edir. Bunun üçün siyasi partiyalar nə edir, nə düşünür?

Versus.Az xəbər verir bu və ya digər məsələlərlə bağlı müsahibə verən  Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn maraqlı nüanslara diqqət çəkib.

“Biz Milli Məclisin sədrinə müraciət edəcəyik”

- Pənah bəy, bu günlərdə sosial şəbəkə hesabınızda bir sıra partiyalarla görüşüb müəyyən məsələləri müzakirə ediyinizi və parlamentdə olmayan partiyaların Milli Məclisdə fəaliyyəti ilə bağlı müraciət hazırladığınızı bildirmisiz. Milli Məclisə nə təklif etmisiz?

- Mütəmadi olaraq 4 partiya - Ağ Partiya, Milli İstiqlal Partiyası, Böyük Azərbaycan Partiyası və Xalq Partiyasının sədrləri qeyri-rəsmi şəraitdə toplanır və orda Qarabağ məsələsi, partiyalar arasında münasibətlər, partiyaların fəaliyyəti və son bir ayda Milli Məclisə müraciət hazırlayırıq. Müraciətdə bildiririk ki, parlamentə daxil olmayan siyasi partiyaların müşahidəçi kimi iştirakı məsələsini  reqlament daxilində həll eləsinlər. Orda partiya nümayəndələrinin komitələrdə müzakirə olunan qanunvericilik aktlarının müzakirəsində iştirakı nəzərdə tutulur. Əlbəttə ki, komitələrin iclasında profilə uyğun şəxslərin iştirakı nəzərdə tutulur. Qanunvericilik aktları Milli Məclisin saytında dərc olunsa da, həm də onlara əlavə edilən sənədlər də daxil olmaqla partiyalara əvvəlcədən göndərilsə, partiyalar da o barədə öz rəylərini hazırlayıb Milli Məclisə təqdim eliyə bilərlər. Ən nəhayət, parlamentdə təmsil olunmayan partiya nümayəndələrinin parlamentin plenar iclaslarında qonaq, müşahidəçi qismində iştirakının təmin olunması faydalı olar. Dünyanın bir çox yerlərində nəinki parlamentdə olmayan partiya sədrləri, hətta adi vətəndaşlar da müəyyən bilet, dəvətnamə alıb parlamentin işinə qalırlar. Məsələn, biz 1991-ci ildə Türkiyədə olanda Millət Məclisində adi vətəndaşların parlamentin işində iştirakının şahidi olduq. Mən Londonda  həm Lordlar Palatasında, həm də Nümayəndələr Palatasında eyni halı müşahidə etmişəm. İndi dünyanın bir çox yerlərinin parlamentlərinin iclasları canlı şəkildə yayımlanır, onlayın əlaqələr üçün imkanlar yaradılır. Təəssüf ki, biz hələ də nəinki ayrıca kanalda, hətta internet televiziyalarında belə bizim Milli Məclisin canlı şəkildə efirə verilməsini görmürük. Məncə bunun olması ölkədə demokratikləşməyə xidmət edər, əhalinin parlamentlə əlaqəsinə və deputatların fəaliyyətinə müsbət təsir edər. Hətta 63-cü ilə qədər müstəmləkə olan Afrikada belə bu hal mövcuddur. Amma 1918-ci ildə çox müasir, çağdaş parlamentini yaradan Azərbaycan xalqı hələ də bu üstünlüklərdən bəhrələnməyib. Düşünürük ki, bu barədə Milli Məclisin sədrinə müraciət edək. O cavaba uyğun olaraq da sonrakı hərəkətlərimizi nizamlayaq.

- Müharibədən sonrakı ərəfəyə diqqət çəksək, ictimai-siyasi gündəmdə, siyasi müxalifət partiyalarının fəaliyyətində hansı yenilənməni müşahidə edirsiz?

- Əslində müharibədən əvvəl bir proses başladı. Prezident Admnistrasiyasında xüsusi bir şöbə yaradıldı, sonradan həmin şöbənin profili bir qədər də genişləndi qanunvericilik hakimiyyəti, yerli icra hakimiyyətləri ilə müəyyən əlaqələr saxlandı. Sonra hakimiyyət tərəfindən dialoq deyilən, bizim tərəfimizdən dialoqa hazırlıq adlandırdığımız bir proses başlandı. Nəticədə bir sıra partiyaların qeydiyyat məsələsi həll olundu, eləcə də partiyaların qurultaylarının nəticələrinin qeydiyyatı aparıldı. Ofislərin verilməsi müharibədən sonrakı mərhələyə düşdü və partiyalara maraq nisbətən artdı. İtidar və onun opponentləri arasında, bütövlükdə qeyri-hökumətlə siyasi hakimiyyət arasında bir insani  münasibətlər müstəvisində hərəkətlənmə oldu və sonradan dayandırıldı. Buna səbəb kimi pandemiyanın başlanması əsas gətirildi və müharibə bu prosesi bir qədər də dayandırdı. Açığı müharibədən sonra bu istiqamətdə bir aydınlaşma olmadı. Gözləntimiz ondan ibarət idi ki, məlum prosesin davamı olaraq partiyaların hüquqi əsası möhkəmlənsin. Bilirsiz ki, 1992-ci ildə Siyasi Partiyalar Haqqında qanun qəbul olunandan sonra ona 14-15 dəfə dəyişiklik edilib. Hazırda belə söz-söhbət var ki, Siyasi Partiyalar Haqqında yeni qanun hazırlanır. Bu məsələ ilə bağlı ciddi narahatlığım var ki, bu bir qədər sərt çərçivəyə alınma istiqamətində ola bilər. Hələlik layihə ortada olmadığına görə bu barədə konkret danışmaq mümkün deyil.

- Konkret nədən narahatsız?

- Ümumiyyətlə, bütün dünyada siyasi partiyaların partiya şəklində birləşmənin daha sadə və asan olması tendensiyası var. Amma söhbətlər var ki, Azərbaycanda siyasi partiyaların yaranması ağırlaşa bilər. Belə bir məsələ ortaya gələrsə, biz də öz münasibətimizi bildirəcəyik. Məsələn, bir sıra ölkələrdə 20-30 adam toplanır, bir partiya təsis olunur və o da qeydə alınır. Bizdə isə minimum 1000 nəfərin siyasi partiyaya üzv olması tələbdir. Deyilənə görə, bu sayın 5000 həddinə çatdırılması gözlənir. Mən bunun əleyhinəyəm. Siyasi partiyalara yönəlik olan bu addım açılımın, islahatların yenidən geriyə atılması olar. Xüsusən də artıq formal-hüquqi təşkilatlanma yox, qeyri-formal təşkilatlanmanı aktuallaşdıra bilər. Bu nəinki ölkədə guya tam idarə olunan siyasi partiyalar toplusu yaradacaq, əksinə, heç bir idarəçiliyə sığmayan açıq və gizli qeyri-formal təşkilatlanmaya rəvac verəcək. Bizim yanaşmamız odur ki, siyasi partiyaları qanun idarə etsin.

- Müxalifət özü bu islahatlara hazırdırmı?

- Müxalifətin müxtəlif bölmələri var. Bir var möhtədir müxalifət, bir də var radikal deyilən müxalifət. İndi radikal da, möhtədir də özünü əsl müxalifət hesab eliyir. Eyni zamanda iqtidarın müəyyən dairələri var ki, islahatları gözdən salmaq üçün bəzən “radikal müxalifətin xaricdən ötürülmüş sifarişlə ölkədə qarışıqlıq yaratmaq” rəyini yaratmağa çalışırlar. Hələ ki, bu qeyri-müəyyənlik qalır. Yaxın dövrdə bu prosesin hara qədər getməsi ilə bağlı aydınlıq yaranacaq. Mənim fikrimcə, bu, qələbənin 1 ilinin tamamında sülh müqaviləsinin bağlanması mərhələsidir. Lakin daxildə o islahatlar getməsə, düşmən üzərində, hərb meydanında qazanılmış qələbə, ölkənin daxilində ciddi tərəqqiyə malik olan islahatlar tamamlanmasa, problemlər qalacaq. O baxımdan da daxili və xarici məsələləri heç vaxt bir-birindən ifrat şəkildə ayırmaq olmaz.

- Belə fikirlər də var ki, əgər demokratik islahatlar yoxdursa, məhz ona görə Qərb, Avropa ölkələri Ermənistana milyardlar ayırdığı halda, bunu bizə etməyəcək. Dünyanın Azərbaycana olan ikili yanaşmasına bu bəhanələr səbəb ola bilərmi?

- Düşmən və onun havadarları Azərbaycana qarşı apardığı fəaliyyətdə bu və ya digər problemlərdən bəhanə kimi istifadə edir. Gəlin o bəhanələri onların əlindən alaq. Əgər bizim bir sıra problemlərimiz düşmən tərəfindən əleyhimizə istifadə olunursa, o daxili problemi həll eləmək lazımdı. Ona görə yox ki, bu bizim stratej inkişafımızla bağlı olan məsələdir. Həm də ona görə ki, düşmən bu məsələlərdə bizim əleyhimizə istifadə etməsin. Ona görə də mən o ideologiyanın tərəfdarıyam ki, demokratiya həm də təhlükəsizlik məsələsidir. Demokratiya bəzən insan, hüququ və azadlıqlarından daha artıq daxili milli təhlükəsizlik kimi meydana çıxır. Hətta bəziləri demokrat deyillərsə də, ən azı təhlükəsizliyimiz naminə bu cür məsələlər üzərində düşünməlidirlər.

“Çalışmaq lazımdır ki, 4 ildən sonra bizim torpağımızda nə ad altında olursa-olsun...”

- Azərbaycan sülhməramlıların bölgəyə gəlməsindən yayına bilərdimi?

- Əvvəla sülhməramlıların adını dəqiq ifadə eləsək, bu, Rusiya silahlı qüvvələrin leqal şəkildə gəlib Azərbaycan torpaqlarında yerləşməsidir.  Guya Rusiya burdan getmişdi? Dağlıq Qarabağın işğalı Rusiyanın birbaşa iştirakı və ermənilərə veridiyi dəstək sayəsində mümkün olmuşdu. Bu da böyük problemdir. Biz deyirik ki, “Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti olaraq yerləşdiyi ərazilər”, ruslar öz müdafiə nazirliklərinin saytımda rəsmən deyirlər ki, “Rusiya sülhməramlılarının məsuliyyət zonası”... Onlar burda “müvəqqəti” sözünü işlətmirlər. Ona görə də bizə məcbur olduğumuz bu problem üzərində düşünmək lazımdır. 5 ilin artıq bir ili gedib. Çalışmaq lazımdır ki, 4 ildən sonra bizim torpağımızda nə ad altında olursa-olsun, bir dənə də xarici silahlı qüvvə olmasın. Və bizim Azərbaycan torpağının heç bir kvadrat metri də Azərbaycanın azad olunmayan torpağı adlandırılmasın. Bu hazırda bizim qarşımızda duran bir hədəfdir, vəzifədir. Məncə Rusiya sülhməramlılarının 9-10 noyabr tarixli sənəddən kənar fəaliyyəti bütövlükdə Azərbaycanın iqtidarlı-müxalifətli bütün cəmiyyətini narahat edir. Biz bu yaxınlarda gördük ki, bu narahatlıq o sənədə imza atmış Azərbaycan Prezidentinin SNN Türkiyəyə verdiyi müsahibədə də açıq şəkildə ifadə olundu. Son dövrdə bu mövzuya qadağa kimi baxan şəxslər də artıq o məsələdə ciddi narahatlıqlarını ifadə eləməyə başlayıblar. Bu ümummilli məsələdir. Azad olunmayan torpaqları azad eləmək və Azərbaycanın bütün sərhədləri daxilindəki əraziləri, o cümlədən 3 min 400 kvadrat km civarında ərazidə bizim müqəddəs bayrağımızın dalğalanmasına, dövlət orqanlarının səlahiyyətinin bərpa olunmasına, suverenliyimizin tam şəkildə bərpa olunmasına nail olmaqdır.

- Rusiya sülhməramlılarının öz missiyalarından kənar davranışını, erməniləri silahlandırmasını və sair neqativləri əsas götürən ölkənin ictimai-siyasi kəsimi onların vaxtından əvvəl bölgəni tərk etməsini istəyir. Müddət bitmədən sülhməramlıların bölgədən çıxması nə dərəcədə realdır?

- Mən Azərbaycanın Əfqanıstanla müqayisə olunmasının əleyhinə olanlardanam. Əfqanıstan özünün tarixi, yaşam şərtləri, mentaliteti, siyasi mədəniyyəti, dövlətçilik ənənələri baxımdan tamamilə fərqli bir ölkədir. Dünyanın super gücü olan Amerikanın silahlı qüvvələri bu gün Əfqanıstanı tərk elədi. Bütün dünya gördü ki, ən müasir silahları ilə silahlanmış ən qüdrətli güc də geri çəkilməyə və qaçmağa məcbur olur. O baxımdan Rusiyanın burdakı təsir gücünü, təhdid, təhlükə dərəcəsini qəbul eləməklə yanaşı, heç bir halda bunu millətdə təslimçilik duyğularının aşılanması, vahimə kimi qəbul olunması, kollektiv təhlükə, qorxu hissinin yaradılması kimi də  təbliğ eləmək olmaz. Rusiya reallığı var, amma onun vahiməyə çevrilməsinə imkan vermək olmaz. Buna baxmayaraq, mən Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin  burdan çıxmasını real hesab edirəm. Bunun bir sıra yolları var. 1921-ci ildə Qars müqaviləsi əsasında yaranmış təhlükəsizlik sistemi yenidən qurulmalıdır. Türkiyə, Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan arasında yeni təhlükəsizlik sistemi qurulmalıdır. O halda burda Rusiyanın, Türkiyənin və digər regionda maraqları olan dövlətlərin maraq və mənafeləri gözlənilməklə əsasən də Azərbaycanın, Türkiyənn marağı gözlənilməklə  bu məsələləri nizamlamaq olar. Bu hansısa rus sülhməramlılarının burda əbədi qalmasını nəzərdə tutmur. Hesab edirəm ki, artıq Türkiyəsiz burda davamlı və dayanıqlı təhlükəsizliyimizin təminatı mümkün deyil.  Türkiyə bu məsələdə bir dövlət olaraq müstəqil iştirak edir, ikinci bir tərəfdən də bura Amerikanı, Fransanı çağırıb gətirməyə ehtiyac yoxdur. Monitorinq mərkəzinin bu istiqamətdə fəaliyyətini artırmaq, onu fəallaşdırmaqla da nail olmaq lazımdır. Müqavilə sistemi yaranarsa, Türkiyə və Rusiya regionda təhlükəsizlik sistemini birgə və bərabər qurarlarsa o halda bizi narahat edən bir sıra məsələlər həll olunar.

- Ermənistan sülhə gəlmir, Azərbaycan sərhədində tez-tez atəşkəsi pozur, rəsmi şəkildə sülh danışıqlarına etiraz edir. Belə olan surətdə sülh müqaviləsi kiminlə bağlanacaq?

- Sülh müqaviləsinin imzalanması üçün ciddi əsaslar var. 1993-cü ilin yayından sonra ilk dəfədir ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında geniş sülh müqaviləsinin imzalanmasına şərait var. Azərbaycan özünün iradəsini ifadə edib. Türkiyə, Rusiya da bu prosesdə iştirak edir və razılıqlarını bildiriblər. Ermənistan tərəfi müəyyən şərtlərlə olsa da, sülh müqaviləsinə müəyyən razılıq jestlərini göstərməyə başlayıb. Hər halda sülh reallaşa bilər. Son günlərdə Azərbaycan prezidenti Şuşada çıxış elədi ki, biz hazırıq, Ermənistan tərəfi ağıllı hərəkət eləsə, Ermənistan üçün də şans yarana bilər. Ondan bir gün əvvəl isə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın çıxışında “Ermənistan bu tarixi şansı  buraxmamalıdır”-dedi. Lakin burda əsas qüvvə Rusiyadır. Sülh müqaviləsinin ləngiməsinin əsl səbəbi Rusiyadır. Ermənistana ürək-dirək verən, Fransa, Amerika ilə yanaşı  Rusiyadır. Lakin mən yaxın bir vaxtda bu istiqamətdə ciddi xarakterli məsələlərin baş verməsini  gözləyənlərdənəm. /hafta.az/

T.Qafarlı
Versus.Az