44 günlük savaşda əldə etdiyimiz zəfərdən sonra beynəlxalq hüququn, ədalətin məhz Qərbi Azərbaycandan - indiki Ermənistan ərazilərindən qovulan azərbaycanlıların tapdalanmış haqqının tanınmasına, bərpasına çağırışlar edilir. Bu məqsədlərin gerşəkləşməsi naminə yaranan “Qərbi Azərbaycan İcması” bu istiqamətdə hansı ilkin addımları atır və ölkə ictimaiyyəti bu prosesdə necə iştirak etməlidir?

Versus.az xəbər verir ki, bu istiqamətdə müsahibə verən "Qərbi Azərbaycan İcması” Qəyyumlar Şurasının sədri Mürvət Həsənli bir çox mühüm məsələlərə diqqət çəkib.

- Mürvət bəy, “Qərbi Azərbaycan İcması” adı özlüyündə nəyi diqtə edir? 

- Bu gün “Qərbi Azərbaycan İcması”nın təsis edilməsi özlüyündə bir daha Azərbaycan xalqının öz tarixi dədə-baba torpaqlarına qayıdışının yol xəritəsini cızan və ona doğru start götürən bir platformadır. “Qərbi Azərbaycan” adı tarixin qatlarını canlandırıb, o yerlərdən məcburən qovulan azərbaycanlıların dünyaya verdiyi “haqqı gör, haqqı tanı, ədaləti bərpa et!” mesajıdır.

Təbii olaraq “Qərbi Azərbaycan İcması” həm tarix, həm ölkə vətəndaşları qarşısında Qərbi Azərbaycan kökənli insanları bir araya gətirən qurum olaraq formalaşıb. Bu qurumda cəmlənən insanların hər biri çalışır ki, Qərbi Azərbaycana, öz dədə-baba torpaqlarına gedib öz tarixi abidələrini, qəbiristanlıqlarını, müqəddəs ocaqlarını ziyarət edib, babalarının  ruhuna dualar oxusunlar. Düşünürəm ki, biz yaxın 10 illikdə öz hədəfimizə çatacağıq və çox rahat şəkildə Qərbi Azərbaycana gələcəyik, orada yaşayıb yenidən torpaqlarımızı abadlaşdıracağıq. Bizdən sonra, 35 ildir ki, o torpaqlarda heç kim yaşamır. O torpaqlarda həyatın canlanacağına inanıram, güvənirəm.   

- Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyası tarixi yurdlarımıza qayıdışımız üçün hansı imkanı yaratdı?

 - Qayıdış Konsepsiyası yanvar ayının 26-da Müşahidə Şurası tərəfindən qəbul olundu. Qayıdış Konsepsiyasında əks olunan müddəaların yerinə yetirilməsi ilə bağlı yaxın vaxtlarda tədbirlər planı qəbul olunacaq. Tədbirlər planında olan və icma qarşısında qoyulan bütün öhtəliklərin yerinə yetirilməsi və bu istiqamətdə bağlı bütün çalışmalar öz yerini tutacaq.

Bizim qarşımızda olan bir neçə hədəf var. Bilirsiniz ki, 2022-ci il dekabrın 24 –də “Qərbi Azərbaycan İcması”nın inzibati binasının açılışında  iştirak edən cənab Prezident “Qərbi Azərbaycan İcması”nın rəhbərliyi qarşısına müəyyən öhtəliklər qoydu. O öhdəliklərdən də biri Qayıdış Konsepsiyasının tezliklə qəbul olunması idi ki, artıq məlum sənəd qəbul olunub. Ondan başqa qarşıda tədbirlər planının hazırlanması durur ki, çox güman ki, o da yaxın zamandlarda açıqlanacaq. Və rayonlarda, xarici ölkələrdə icmanın strukturlarının formalaşması istiqamətində işlər gedir.

Hazırda yerlərdə Qərbi Azərbaycan İcmasının şöbələri yaranır. Gəncədə, Sumqayıtda, Goranboyda regional şöbələrimiz var və digər bölgələrdə də yaranacaq. İnsanlar həmin şöbələrə müraciət edəcəklər. Düşünürəm ki, yaxın müddətdə biz bu məsələlərin həllinə nail olacağıq. 

- Qayıdışımız üçün ilk növbədə hansı maneələr aradan qaldırılmalıdır?

- Qayıdış Konsepsiyasında bir neçə müddəa var ki, o torpaqlara qayıtmağımız üçün Ermənistan hökuməti azərbaycanlılara məxsus viran edib, dağıtdıqları evlərin təmirini aparmalı, bərpa etməlidir. O cümlədən qərbi azərbayacanlıların o yerlərdə təhlükəsizliyinin qarantı üçün Azərbaycan Dövləti və Azərbaycan Dövlətinin seçdiyi dövlətlər tərəfindən təminat alınmalıdır. Yəqin ki, bununla bağlı yaxın vaxtlarda beynəlxalq məhkəmələrə müraciət edəcəyik.  Bundan sonra biz torpağımıza qayıdacağıq. Biz düşünürük ki, bizə təminat verən ölkənin kim olacağı mütləq Azərbaycan Dövləti ilə razılaşdırılmalıdır. Pakistan, Türkiyə, İngiltərə kimi beynəlxalq qanunları hər zaman özündə ehtiva edən ölkələr təhlükəsizliyimizlə bağlı bizə zəmanət verə bilər.

Digər tərəfdən qayıdışımızla bağlı ölkə başçısı çox açıq şəkildə bildirdi ki, hədəfimiz indiki Ermənistanda doğulan, yaxud İrəvan kökənli insanların o yerlərə qayıtması ilə bağlı idi. Hədəfə çatmaq üçün beynəlxalq ictimaiyətə müraciətlərimiz olacaq. Ermənilər bu gün necə Azərbaycan torpaqlarında, müstəqil Azərbaycan vətəndaşlarının yaşadığı parametrlərlə yaşamaq istəyirlərsə, Qərbi Azərbaycandan olan insanlarımız da Ermənistanda yaşaya bilərlər. Zatən cənab Prezident də söylədi ki, indiki Ermənistan ərazisi olan Azərbaycan torpaqlarında 300-dən yuxarı Azərbaycan kəndləri olub. Həmin kəndlər hazırda, demək olar ki, boşdur, heç kim yaşamır. O cümlədən də Ermənistanın böyük şəhərlərinin əsas hissəsini azərbaycanlılar təşkil edib. O yerlərdə boşluq var və biz azərbaycanlılar vaxtilə boşaltdığımız yerlərə qayıdıb, öz ata-baba torpaqlarımızda yaşayacağıq. Ölkə başçısının Qərbi Azərbaycana qayıdışla bağlı inamı baxışlarında, nitqində sezilirdi. Prezident dedi ki, həlli mümkün olmayan məsələni dilimə gətirmirəm və mən düşünürəm ki, bu qayıdışın həlli mümkündür. Və yaxın müddətdə buna nail olacağıq. Yetər ki, Azərbaycan xalqının milli birliyi təmin olunsun.

- Mürvət bəy, məlumdur ki, Qərbi Azərbaycana qayıtmaq istəyimiz ermənilərin qaragüruhçu hay-küyü ilə qarşılanır...

- İşğalçı Ermənistanın, separatçı ermənilərin qaragüruhçu hay-küyləri yeni deyil. Ermənilər bu cür yalan, sərsəm hədyanlarla səs-küy yaradıb öz istəklərini diqtə etməyə çalışırlar. Onlar da bilirlər ki, tarix təkrarlanır və hər kəs özünün tarixi torpaqlarında yaşayacaq. Bu da hər kəsə yaxşı məlumdur ki, indiki Ermənistan ərazisində ermənilərin bir qarış torpağı olmayıb, orada erməni yaşamayıb. Ermənilər özləri bunu çox yaxşı bilirlər və ona görə də indidən bu cür qaragüruha başlayırlar. Hesab edirəm, yaxın gələcəkdə ermənilər də biz deyənlərlə razılaşacaqlar və düşünəcəklər ki, firavan yaşamaq üçün azərbaycanlılarla birgə yaşamağı qəbul etməlidirlər. Ermənilərin bunu nəhayət dərk edəcəklərini düşünürəm.

- Tarixi torpaqlara, elə Qarabağımıza və işğaldan azad olunan rayonlarımza qayıdışdan danışanda, ilk növbədə,  həmin ərazilərin bərpası məsələsi önə gətirilir. Məlumdur ki, o torpaqların yerüstü abidələri dağıdılıb, yer altındakı sərvətləri talanıb. Belə bir şəraitdə ərazilərin bərpası, abadlaşması üçün lobbiçilik, iş adamları bir araya gətirilib öz dəstəklərini bildirmələri, hansısa fəaliyyəti ortaya qoyması məsələsi öz əksini necə tapır?

- Biz 24 dekabrda cənab Prezidentin çıxışını əsas götürərək və beynəlxalq hüquqa söykənərək  bəyan edirik ki, bizim Qərbi Azərbaycan ərazilərində qalan evlərimizi, yurdumuzu ermənilər viran qoyub, onlar da bərpa etməlidir. Qeyd etdiyim kimi, bununla bağlı beynəlxalq məhkəmələrə müraciət olunacaq və həmin məhkəmələrin qəbul etdiyi qərarlara uyğun olaraq Ermənistan hökuməti bunu bərpa etməlidir. Digər məsələlərdə isə təbii ki, Azərbaycan özünün gücünə, iqtisadiyyatına güvənəcək. Azərbaycan iqtisadiyyatı inkişaf baxımından hazırda regionda liderliyi ələ alıb. Azərbaycan 1990-1993-cü illərdə olduğu vəziyyətdə deyil. O, bir neçə dövlətlərə öz yardımlarını edir, lazım gələndə həmin dövlətlərə investisiya qoyur. Ermənistan bizim iki rayonumuz qədərdir və düşünürəm ki, bizim o tarixi ərazilərimizi bərpa etmək gücümüz var. Amma beynəlxalq hüququn tələblərindən də istifadə etməliyik.

- Qayıdış prosesində iqtisadiyyatımız öz sözünün necə deyə bilər və bir iqtisadçı olaraq hansı təklifləriniz var?

- Qeyd etdiyimiz kimi, ölkəmiz iqtisadi cəhətdən böyük uğurlar əldə edir. 2022-ci ildə Azərbaycanda ümumdaxili məhsulun dəyəri 134 milyard manat olub. Düşünürəm ki, bunun hamısı zaman-zaman cənab Prezidentin iqtisadiyyatla bağlı qəbul etdiyi dövlət proqramları və 2016-cı ildə strateji yol xəritəsinin qəbulu və digər məsələlərlə bağlı aparılan islahatlar əsasında gerçəkləşdi. Kənd təsərrüfatı, yüngül sənayenin və digər sahələrin inkişafına yönələn yol xəritəsi onu gösətrir ki, yaxın müddətdə Azərbaycan iqtisadiyyatı daha güclü olacaqdır. Azərbaycan iqtisadiyyatının güclü olması o deməkdir ki, gələcəkdə sosial rifahımız bu gündən də yaxşı olacaq. Sosial rifahın güclü olması o deməkdir ki, regonun lideri olan hərb sahəsi yaxın zamanlarda daha çox güclənəcək və hərbi sənaye sahəsində daha böyük hədəflərə çatacağıq. Bütün bunlar Azərbaycan iqtisadiyyatının güclənməsinin göstəriciləridir. Bu gün iqtisadi inkişaf, yaxın gələcəkdə Qərbi Azərbaycan kökənli soydaşlarımızın öz torpaqlarına qayıtmasına zəmin olacaq.

- Mürvət bəy, Qərbi Azərbaycana Qayıdışın başlanğıcında bizi ilk olaraq Zəngəzur yolundan keçid gözləyir. Necə hesab edirsiniz, bu yol nə zaman üzümüzə açılaca? 

- Cənab Prezidentin qarşıya qoyduğu hədəflərə çatmağımız üçün əyani sübutlarımız çoxdur. Biz bunu iqtisadiyyat, hərbi sahədə, eləcə də işğal olunmuş torpaqların azad edilməsindən sonra üçtərəfli sazişə əsasən Zəngəzur yolunun açılması ilə bağlı məlum bənddə də görürük, müşahidə edirik. Bu gün bu məsələ bizim aktualdır. Zəngəzur Yolunun açılması fonunda biz sonrakı illərdə qərbi azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycana qayıdışı məsələsini qarşımıza məqsəd kimi qoymuşuq. Zəngəzur yolunun açılması yaxın ayların məsələsi olsa da, dediyim kimi, son 10 illikdə Qərbi Azərbaycana qayıdışımızı həyata keçirdəcəyik. Burda söz təkcə Zəngəzurun dəhliz kimi istifadəsindən getmir. Söhbət bizim o yoldakı torpaqlarımızda yaşayışımızın təminatından gedir.

- Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad edəndən sonra bərpa işini öz gücü hesabına həyata keçirdir. YUNESKO kimi təşkilatı Azərbaycana gəlib ermənilərin törətdiyi dağıntıları öz gözləri ilə görməsi üçün ölkəmizə dəvət etsək də, hələ də, səssiz qalıblar. elə olan şəraitdə həmin o beynəlxalq qurumlar Qərbi Azərbaycan məsələsində haqqın yanında olacaq?

- YUNESKO və digər təşkilatlar Qarabağda və digər ərazilərimizdə törədilən dağıntıları yaxşı görüblər. Düşünürəm, dünyada elə bir dövlət olmaz ki, ermənilərin Azərbycanda törətdiyi vəhşiliyi görməsin. Amma onların içərisində elələri var ki, Allahını unudub haqqa nahaq demək istəyir. Amma böyük əksəriyyət Azərbaycanı bu sahədə dəstəkləyir. O cümlədən də “Qərbi Azərbaycan İcması”nın işini də böyük dövlətlər dəstəkləməyə başlayıblar. Qeyd edim ki, Türkiyənin ölkəmizdəki səfiri “Qərbi Azərbaycan İcması”nı ziyarət etdi, yaxın müddətdə başqa dövlətlərin səfirlikləri də icmanı ziyarət edəcəklər. Düşünürəm ki, xarici ölkələrdəki səfriliklərimiz vasitəsi ilə dünya dövlətlərinə öz haqq işimizi çatdıra biləcəyik.

- Siz Qərbi Azərbaycanda öz torpaqlarınızı nə vaxt tərk etmək məcburiyyətində qalmısınız?

- Biz 1988-ci ilin sonunda torpaqlarımızı tərk etməyə məcbur qaldıq. Biz Çəmbərənk rayonunun Ağbulaq kəndindənik. Kəndimiz Göyçə gölünün sahilində gözəl bir mənzərədə yerləşirdi. Biz evimizdən rahat durub Göyçə gölünü görə bilirdik. Kəndin gözəl havası, saf qəlbli, təmiz, çalışqan əhalisi var idi. Kəndimizdə 300-ə yaxın ailə təsərrüfatı var idi. Bundan başqa, kəndimizdə 5 korpusdan ibarət böyük məktəb kompleksi var idi. Onun 4 korpusu ikimərtəbəli idi 1 korpusu da 4 mərtəbəli idi. Kənd əsasən maldarlıq, heyvandarlıqla məşğul idi. Camaat çox mehriban yaşayırdı. Allah ermənilərə lənət eləsin, törətdikləri cinayətlərlə, təzyiqlərlər bizi öz yurdlarımızı tərk etməyə məcbur etdi. /"həftə içi"/

Tahirə Qafarlı
Versus.az