Solaxaylığın sirləri AÇILIR

Ledi Qaqa, Barak Obama, Bill Qeyts, Pol Makkartni və Castin Biberin digər tanınmış şəxslər - Cimi Hendriks, Cudi Qarlend və Devid Boui ilə ortaq cəhətləri nədir? Onların hamısı solaxaydır və bütün dünyada insanların təxminən 10 faizi bu xüsusiyyəti paylaşır.

Bəs bəzi insanlar niyə solaxaydırlar? Bu, aktiv tədqiqat sahəsidir və yeni bir araşdırma bu sindromun genetik komponentinə işıq salır. 

Versus.az xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, tədqiqatçılar hüceyrələrin formasına nəzarət edən genin nadir variantlarını müəyyən ediblər və onların solaxay insanlarda 2,7 dəfə daha çox olduğu məlum olub.

Bu genetik variantlar solaxaylığın yalnız kiçik bir hissəsini - bəlkə də 0,1 faizini təşkil etsə də, tədqiqatçılar TUBB4B - “dominant əl” adlı bu genin beyin asimmetriyasının inkişafında rol oynaya biləcəyini göstərir.

Əksər insanlarda beynin iki yarısı və ya yarımkürəsi bir qədər fərqli anatomiyaya malikdir və müxtəlif funksiyalar üçün dominantdır. Hollandiyadakı Maks Plank Psixolinqvistika İnstitutundan neyrobioloq Klayd Franks deyir: “Məsələn, insanların əksəriyyətində dil üçün sol yarımkürə üstünlük təşkil edir və vizual diqqətin kosmosdakı bir yerə yönəldilməsini tələb edən tapşırıqlar üçün sağ yarımkürə əsas rol oynayır”.

Çərşənbə axşamı günü “Nature Communications” jurnalında nəşr olunan tədqiqatda qeyd olunur: “Əksər insanlarda beynin sol yarımkürəsi dominant sağ ələ də nəzarət edir. Beynin aşağı hissəsində müvafiq sinir lifləri soldan sağa keçir. Solaxaylarda sağ yarımkürə dominant ələ nəzarət edir. Sual olunur: solaxaylarda beynin asimmetriyasının fərqli inkişaf etməsinə səbəb nədir? TUBB4B adlanan gendə daha çox solaxaylarda rast gəlinən nadir mutasiyaların müəyyən edilməsi onu göstərir ki, mikrotubullar beynin normal asimmetriyalarının qurulmasında iştirak edir. İki beyin yarımkürəsi insan embrionunda fərqli şəkildə inkişaf etməyə başlayır, baxmayaraq ki, bunun mexanizmi hələ də aydın deyil”.

Tədqiqatlar İngiltərədəki 350 000-dən çox orta yaşlı insanı əhatə edən genetik məlumatlara əsaslanıb. Onların təxminən 11 faizi solaxay olub. Klayd Franks əlavə edib: “Biz düşünürük ki, solaxaylığın əksər halları spesifik genetik və ya ətraf mühitin təsiri olmadan, embrion beynin inkişafı zamanı sadəcə təsadüfi dəyişmə nəticəsində baş verir. Məsələn, beynin formalaşmasının əsas mərhələlərində müəyyən molekulların konsentrasiyalarının təsadüfi dəyişməsi səbəbindən baş verə bilər”.

Əsrlər boyu bir çox mədəniyyətlər solaxaylığı pisləyib və solaxayları sağ əlli olmağa məcbur etməyə çalışıb. Franksın sözlərinə görə, solaxaylığın yayılması dünyanın müxtəlif yerlərində dəyişir, Afrika, Asiya və Yaxın Şərqdə Avropa və Şimali Amerika ilə müqayisədə daha aşağı göstəricilər var.

Yeni kəşflər psixiatriya sahəsində aktual ola bilər. Franks bildirir ki, solaxaylar arasında şizofreniya xəstələrinin sayı təxminən iki dəfə, autizm sindromlu insanlar isə üç dəfə çoxdur. O vurğulayır: “Erkən həyatda inkişaf edən beyində fəaliyyət göstərən bəzi genlər həm beyin asimmetriyasında, həm də psixiatriya xüsusiyyətlərində iştirak edə bilər. Tədqiqatımız bu barədə düşündürücü sübutlar tapıb və biz bunu daha çox yayılmış genetik variantlara baxdığımız əvvəlki tədqiqatlarda da görmüşük”.